424r

маїа . к͠а :

+ Еѵѳимїа патрїарха тръновꙿскаго , + похвалное ст͠ымь великымь и равноапⷭтльнымь ц͠ремь кѡнстантиноу и єленѣ • блⷭ ѡⷱ 

Сл͠нца свѣтлѣише настоещее покаꙁа се тръжьство . лⷡѻ п͠д въсⷯѣ просвѣщающи мысли и д͠ше веселещи • Оно бѡ въ д͠ни тьїю сїаеть нощїю же покрьвено бываеть • Се же , и дънїю и нощїю сїаеть , и въсѣхь къ ревности подвижеть • Кто бѡ не оудивит се и похвалить толикыимь бл͠гымь виновнаⷢ . вина же бл͠гыиⷨ въсѣмь , великы ⷭ ц͠рь • Велика же аꙁь ц͠ра нарию . соущаго въ истиноу велика , и въсѣхь вышьшаго . єго же прѣстоль н͠бсныи кроуѕи , ꙁемлꙗ же поⷣножїе ногама его • Его же свѣть ѻкроужаеть непристоупныи . Емоу же воинꙿства прⷣѣстоеⷮ аг͠глꙿскаа . того бѡ влⷣкоу и г͠а и ц͠ра вѣдеть прѣнеисътнаа ѻна мнѡжьства . ликове же архаг͠гльсцїи такожⷣе . хероувіми и серафіми . наела и госпⷣства . и власти же и прѣстоли и силы . нъ и въсе въсⷯѣ с͠тыхь съслѡвїе , немлъное въспѣваюⷮ славослѡвїе , и ѿ присносоущнаго его свѣта лоуами нескаꙁанными ѻꙁарают се • Сл͠нце же коупно и лоуна и въса ꙗже по н͠бси свѣтещаа , съ многою слоужеⷮ красотою , и бл͠гоинїемь , непрѣстаннымь сїающе свѣтѡⷨ • Въꙁдоух же и въсе птице нб͠сные и сѣкоущаа въꙁдоухь • ꙁемлꙗ же и сади съ плѣжещими въсѣми • мора же и истоници своа по иноу ѿдають дѣиства . не тъїю же , нъ и въсь л͠ьскыи рѡдь и въса мнѡжьства , єꙁыци же и племена и страны , єдиногласное въꙁсилают славослѡвїе • Того ц͠ра и влⷣкоу и б͠а вѣдеⷮ наⷣ въсѣми и прѣжде въсѣхь и по въсѣхь , и єдинорѡдное его слѻво • пеать равноѡбраꙁноую невидимаго ѡ͠ца • архїереа великааго • великааго съвѣта ѿ͠а аг͠гла . єго же мѡѵ̈си провъꙁвѣсти , и прⷪрци прорекоше . апⷭли ѻсеѕаше . мⷱнци исповѣдаше , сего и б͠лженыи проповѣда кѡнстантінь • Семоу въсед͠шно вѣрова , и въсь тѻго ѡсїань быⷭ свѣтѡⷨ . кѡнстантінь , доблꙗа бл͠гоъстїа вѣтьвь . кѡнстантінь , апⷭльскыи ревнитель • кѡнстантінь , цр͠кѡвное оутвръжⷣенїе . кѡнстантінь , идѡлꙿскыи раꙁдроушитель • кѡнстантінь бл͠говѣрїа проповѣдникь . кѡнстантінь , х͠вь подражатель • кѡнстантінь , крⷭтныи ꙗвитель . и то мнѡго г͠лю , кѡнстантінь црⷭкаа пѡхвала • Нъ греди ми нинꙗ самь кѡнстантіне , и слѡво дароуи въ єже ѻ тебѣ наети слѡво . Въса бѡ твоа юдна . въса твоа красна • въсака цр͠кви тобою оукраси се . въсако црⷭтво тобою оутвръжⷣает се •

424v

Въсакь идоль тобою потрѣблнь быⷭ • Вѣра хрїстїанскаа тобою оутврьжⷣена быⷭ • Роди се ꙋбо бл͠женыи сь ѿ кѡнсты и єлены , въспита же се добрѣ же и юднѣ . Врѣмени же не мнѡгоу прѣшъⷣшоу . дїѻклитїаноу и маѯїмїаноу єркоулїꙋ црⷭтвоующема , въдана быⷭ кѡⷩстѣ ѡц͠оу кѡнстантіновоу въ женоу Ѳеодора дъщи маѯїмїана єркоулїа .  кѡнстѣ бѣ же кѡнста анепсеи клавдїевь . иже прѣжⷣе аврїлїана црⷭтвовавшаго , тривꙋна санѡмь поътень . Елена же на въстоныⷯ странахь соущи въ градѣ дрепанѣ сице ѻбынѣ ꙁѻвомѣмь послѣжⷣе же єленополь прѣименовань быⷭ , съ ѻтрокѡⷨ кѡнстанті̇ноⷨ прѣбывающи , сщ͠енныиⷨ того въдасть оуити се кні̇гамь . и бѣ видѣти тогда м͠терь ѻ едѣ веселещꙋ се . имѣаше бѡ въꙁрасть красьнь . ѻбыаи црⷭкыи . моудрованїе . нравь , и въса ꙗже къ похвалѣ влѣкоущаа . неоутаено же се̏ быⷭ Ѳеодорѣ женѣ кѡнстантинѡвѣ , ѿ не же имѣаше сн͠овы три , имꙿ же имена соуть . кѡнстантїе . и анавалїань . и далматїе . дъщи же его бѣше кѡнстантіа , жена ликинїева • и абїе посла и приведоше ѻтрока • оубоав жеⷭ кѡнста да не како лъстїю кѡнстантіна погоубеть , посла его съ своим ꙁетеⷨ ликїнїемь и съ писанми къ дїоклитїаноу ц͠рю , прѣбывающоу тогда въ никѡмидїи виѳинїискои • прїеть оубо быⷭ въ црⷭкаа , и въсакои оуааше се єлинскои прѣмоудрѡсти • Прѣспѣвающоу же томоу въ вьꙁрастѣ же и оуителꙿствѣ , ꙁависть подвигоше соущїи ѻ дїоклитїанѣ , съматрающе ꙗко не тьїю ꙗко съмодръжьць хощеть быти , нъ и ꙗко ть̏ хощеть быти раꙁоритель єлинꙿсцѣи прѣлъсти , и въсакоу къ того оубїиствоу подвигоше къꙁнь • Прѣмоудрыи же кѡнстантінь б͠гѡⷨ наоуаемь , съкръвенноую иꙁвѣстно оувѣдѣвь лъсть , въ скорѣ напрасныиⷨ бѣгꙿствѡⷨ вретанїю постиже . ѡц͠а же послѣдне дышꙋща недоугѡмꙿ же того съдръжима ѕѣлнымь ꙗко видѣ , въса подробноу ꙗже ѻ себѣ скаꙁа . єже съ ликїнїѡмь пошъствїе . ꙗже на бранеⷯ моужьства и храброванїа . ꙗже въ єгѵ̈птѣ и палестинѣ , и по иныхь бранныиⷯ мѣстѡⷯ • Моужьстьвна бѻ того видеще и храбра въ бранеⷯ , не смѣахоу ꙗвѣ свою ѻбьꙗвити къꙁнь . насилные же того посилаахꙋ брани , єда како тамо оубїень бывь , ти̏ пѡрока оубѣгноуть . въса бѡ воинстьвнаа мнѡжьства .

425r

єдинодышоуще съ кѡнстантінѡⷨ бѣше . и не тъкмо маѯїмїань льстїю оубити ме къ ѡц͠оу гл͠ааше кѡнстантінь , нъ и скврънныи дїоклитїань скврънными своими слоугами мое искааше оубїиство , аще не б͠жїими соудбами покръвень быти хотѣхь , и ненааемое сп͠сенїе полоуихь • Блгⷣть же б͠ви ѻ неиꙁгл͠аннѣмь емоу дарѣ , ꙗко твоего спⷣоби ме ꙁрѣнїа , и желаемые ми полоуити сытости . въса бо мироу краснаа ни въ то же положихь , твоего хотещоу ми насладити се видѣнїа • Ѿц͠ь же его кѡнста . ꙗко не нааемо пришъствїе сн͠ѡвне видѣвь , топлыми слъꙁами юже къ кѡнстантіноу любовь иꙁвѣствовааше . и есто въꙁирае на нь , тебе гл͠ааше ꙗко црⷭтвїю достоина б͠ь собои приведе • Таже въсь сигꙿклиⷮ ѻ таи съꙁва ꙁабывь ѻдръжещоую его болѣꙁнь сн͠ѡвне ради радости , въпрашааше котораго ѿ сн͠ѡвь его иꙁволꙗюⷮ наелника имѣти . ѻни же въсь ѿвръгꙿше далее страхь , кѡнстантіна въсед͠шно прошаахоу цр͠а тѣмь быти • И ꙗко сїа кѡнста слыша , радости въсь испльнꙗаше се , и топлыми слъꙁами сн͠ѡвнюю тѣмь иꙁвѣствовааше любовь • Таже ꙗко себе раꙁоумѣ тежꙿаишимь оугнѣтаема недоугѡⷨ , въсь събра сигꙿклить мѣстные же и нарѡитые • и кѡнстантіна ц͠ра нарее • и црⷭкою багрѣницею ѻдѣавь , на прѣстолѣ посади црⷭкѡмь • Се̏ къ сигꙿклитоу и къ вьсемоу прирее воинꙿствоу . н͠нꙗ сладꙿаиша мнѣ ⷭ съмръть пае живѡта , сн͠ѡвне видѣвь пришъствїе • Сїа и сицеваа кѡнста къ вьсѣмь иꙁгл͠авь , въсе послоушное сн͠ѡви прѣдасть • Скона же се кѡнста въ вретанїи въ тринадесетое лѣто црⷭтвїа своего • пеⷮдесетꙿ же и шесть въсѣхь поживь лѣть , и црⷭтво кѡнстантіноу иже ѿ єлены сн͠оу своемоу прѣдасть • ть̏ же ѡ͠ее тѣло ьстнѣ ѻпретавь , иꙁыде на брань поемь съ собою моуже храбры и силны , к҃ , хїлїадь , персѡⷨ тогда подвигꙿшем се и лютѣ плѣноующимь соущихь тогда . брани оубо съраженѣ бывши , перси ꙗко ꙁлоу искоусни соуще побѣдоу поставише • цр͠а же кѡнстантіна ємше , твръдо стрѣщи его повелѣше , хотеще того жрътвоу скврънныиⷨ тѣхь богѡмь сътворити • Сице оубо бес пеали бывше , проее радоваахоу се и играахоу въ капище въшъⷣше въси велицїи и нарѡити персцїи . ѻбыаи бѡ тѣмь ⷭ , вънгда жрътвоу хотеⷮ творити , беꙁь ѻроужїа въходити та̏ далее нѣгде ѻставлꙗюще • Б͠ь же молнїе своего оугодника кѡнстантіна надлъꙁѣ не преꙁрѣ , нъ въскорѣ ѡтмъщенїе сътвори •

425v

Воини бѡ иже съ кѡнстантінѡⷨ бывшеи єлици на брани оугонеꙁоуше , ꙗко своего оувѣдѣше ц͠ра дръжима и на ꙁакланїе готовима , ѻ таи пришъⷣше и ѻроужїа перꙿскаа похытивше . посрѣдѣ ихь въскоивше , и своего ц͠ра въсхытивше , нещедно тѣхь съсѣцаахоу мъи • Ꙗко оубѡ сїе ненадежⷣное наелници персцїи видѣше , абїе на молбоу ѻбратише се . и ѿ толѣ ѻбѣты даше не к томоу ратнаа на кѡнстантіна подвиѕовати , и мирь глъбокь посрѣдѣ ихь оустрои се . и тако съ великою радостїю иже въ ст͠ыхь кѡнстантінь въ галїе вретанїискые въꙁврати се • Не на мнѡѕѣ же посрѣдѣ сихь , маѯїмїань єркоулїе и дїоклитїань ꙗкоже скаꙁоуеть єѵсевїе к҄сарїискыи , црⷭтвїе ѿвръгꙿше въ простомь прѣбываахоу иноу . и маѯїмїань оубо єркоулїе , воужемь оудави се . дїоклитїан же по вънгда мнѡго моуити ст͠го фѡтїа и анїкита , б͠гопоустнымь гнѣвѡⷨ тѣло его раꙁдроблно быⷭ • раꙁгнившоу бо се хоулномоу єꙁыкоу его , и мнѡжьствоⷨ рьвїи растлѣноу бывшоу . сам же ѿ въсѣхь въꙁненавидѣнь бывь , сице скврънноую свою иꙁвръже д͠шоу • Гласїе же тоежде ксарїе єпⷭкѡпь рее . вънгда тѣмь оставити црⷭтвїе , раскааше се и пакы тѡ̏ искати наънше , ѿ въсего сигꙿклита оубїени быше • Симь оубо ѿ срѣды бывшимь . и кѡнстантиноу ꙗкоже рѣхѡⷨ къ б͠оу ѻшъⷣшоу , два̏ цр͠а проее съдръжаахоу црⷭтво . иже въ ст͠ыхь кѡнстантінь . и маѯїмїань галерїе . ѻвь оубо въ галїахь вретанїискыхь , ѻвь же въ никѡмидїи въстонѣи • Персѡмꙿ же тогда скѵ̈птра дръжещоу саворїꙋ , и въ римѣ єпиⷭкѡпꙿствоующꙋ иже въ ст͠ыхь силвестроу . нъ и севирь и маѯїмїань , ксарскыиⷨ поътени бѣше санѡⷨ • Маѯентїе же с͠нь єркꙋлїевь , ѿ воинь въ римѣ поставлѥнь бысть цр͠емь . Си̏ же въси неистовеще се на хрїстїаны несътръпимо въꙁдвиѕаахоу гоннїе • Маѯентїе же моуитель Ѳеодоринꙿ же брать ꙗже въдана бѣше жена кѡнстѣ ѡц͠оу кѡнстантіновоу , иже и оуець бѣше далматїꙋ и анавлїаноу , братїаⷨ великааго кѡнстантіна не ѿ єлены , ть̏ лютостїю и лоукавꙿствѡⷨ въсѣхь прѣвъꙁыде иже прѣжⷣе его , въ римѣ прѣбывае неъстивѣ црⷭтвовааше • блоудовы и хыщенїа оубїиства же и лихоимꙿства и симь поⷣбнаа непрⷣпобнѣ творе • Сице оубо маѯентїю прѣсквъннѣищомоу въ римѣ прѣбывающоу , ꙗвѣ быⷭ въсѣмь того неъстїе . мнѡѕи же ѿ нароитыхь римꙿскыхь молнїа къ великомоу посилаахꙋ кѡнстантіноу ,

426r

єже не на мнѡѕѣ прѣꙁрѣти м͠тере градѡⷨ риме • Хрїстїанꙿстьвнѣише же кѡнстантінь множицею съписанїемь того накаꙁа прѣстати ѿ таковаго его беꙁаконїа и неистовꙿства . нъ моуринь никако же въ бѣлость не вꙑхѡтѣ прїити • На въстѡныхꙿ же пакы , маѯїмїань галерїе лютѣишаа сихь творе бѣше , двѣма ꙁлѡма въстокь наслѣдовавшимь , и на хрїстїаны несътрьпимоу брань въспалꙗющимь • Тогда и ликинїа своего ꙁета ꙁа свою ємоу сестроу кѡнстантїꙋ соуща ксара постави , и въса црⷭка дѣати ємꙋ невъꙁбранно ѿдасть мне того хрїстїанꙿскаа моудрьствꙋюща правѣ , нъ ть̏ влькь бѣ ѡвею кожею прикрьвень • Севироу ꙋбо въ римѣ ѿ воинь оубїеноу бывшоу , римь ѿ маѯентїа несътръпимаа поⷣємлꙗше лютаа , въстокꙿ же такожⷣе ѿ маѯїмїана галерїа моуимь бѣ и оꙁлоблꙗемь • Тогда оубо тогда бжⷭтвнѣишїи кѡнстантінь не могы трьпѣти прѣмнѡгаа моуителѣ себе въѡроужи • Неъстивыи же маѯентїе ꙗко бжⷭтвнаго кѡнстантіна въ італїꙋ пришъⷣша оувѣдѣ , римꙿское иꙁведе воинꙿство , и мѡсть лъстивь оу соущее блиꙁь рима рѣкы сътвори , хоте бл͠женнаго кѡнстантіна лъстїю оубити , и тоу̏ вѡ присѣдѣти оустрои ꙁлокъꙁньныи • Кѡнстантінꙿ же ꙁлокъꙁньнаго лъсти бое се , ѿ͠ьскаго приꙁывааше б͠а на помощь , єже ꙗвити се ємоу кто ⷭ , и не на мнѡѕѣ желаемое полꙋи • Ходещоу бѡ ємоу съ воинꙿствѡⷨ по нѣкоемоу полю , и б͠а въ оумѣ приꙁывающоу на помощь , бжⷭтвное томоу ꙗви се ꙁнаменїе въ полоудн͠евные асы , пае сл͠нца лоуе испоущающее . крⷭтаѡбраꙁно себе покаꙁоующи ѕвѣꙁдныⷨ въѡбраженїемь , и римꙿскыми словесы симь побѣждаи кѡнстантіне велещоу • Цр͠ю же недооумѣющоу ѻ сихь , и соущихь съ нимь въпрашающоу аще то ити̏ видеть . въсѣм же єдиногласно тожⷣе видѣти исповѣдавшемь , дивлꙗаше се цр͠ь ѻ бывшемь видѣнїи , и въсь въ оужасѣ прѣпроводи дн͠ь . въ пришъⷣшоую же нѻщь съ ꙁнаменїемь ꙗвльшїим се , ꙗвлꙗет се ємоу І͠с Х͠с въ мѣстѣ идеже спѣше и рее • поⷣбїе ꙗвльшаго се тебѣ на нб͠си ꙁнаменїа сътворь . и прⷣѣ твоимь воинꙿствѡⷨ носити се повели • и не тъкмо маѯентїа и того въсе плъкы , нъ и въсе врагы свое под ногама оустроиши , и бѣсѡве самїи оустрашет се • Дн͠еви же абїе наставшоу , съ многою радостїю цр͠ь видѣнное сладцѣ дроугѡмь съповѣда . таже ꙁлатаре хытрїе съꙁва коупно .

426v

и ꙁнаменїе крⷭтное на нб͠си ꙗвльшее се ємоу наръта . ѻни же въскорѣ повелѣнное въ дѣло иꙁведоше . и бисрѡмь и каменїемь мнѡгоцѣннымь хытрѣ ѕѣлѡ оукрасивше , на высоцѣ копїи того положише . ꙗкоже и до днⷭь въ црⷭкыиⷯ ѻбносит се плъкѡⷯ , иже ⷭ съпротивникь въсѣмь бѣсѡвꙿскыиⷨ силамь , на нꙿже и великыи кѡнстантінь въсоу въꙁложи нажⷣоу • Симь оубо ꙁнаменїемь оукрѣпль се цр͠ь . и въсе въплъивь воинꙿство и прⷣѣ нимь прѣходити ꙗкоже прⷣѣрее се повелѣвь , на скврьннаго ѻпльи се маѯентїа • Съраженїю же ѻбоимь бывши бранемь , страхь и трепеть нападе на моуителꙗ и на соущее съ нимь во , и бѣгоу се ть съ малѣми нѣкыими • Великыи же въ цр͠ехь и бжⷭтвнѣишїи кѡнстантінь въ слѣдь его погнавь , ѻнь же бѣже въ свою въпаде сѣть юже въ ст͠ыхь кѡнстантінꙋ положиль бѣше • Мѡстоу ꙋбо бжⷭтвною силою раꙁсѣдшоу се , ть̏ трьѡкааныи съ вьсѣмь воинꙿствѡⷨ въ рѣцѣ оудави се ꙗкоже иногда грьдыи ѻнь фараѡнь • и бѣ и на нмь видѣти писаное ѻнѡ , конꙗ и въсадника въвръже въ море . исплъни же се рѣка , и фоулви гл͠мыи мѡсть кони съ вьсадникы оудавлными . и исплъни се прⷪрьское ѻнѡ , рѡвь иꙁры и ископаи , и въпаде се въ ꙗмꙋ юже сътвори • Б͠гопоставлнныи же ц͠рь кѡнстантінь , ѻ сихь въсѣхь бл͠годарстьвные цр͠еви въсѣхь б͠оу и въседоушные въꙁсилааше молбы • Граждане же ꙗко сїа видѣше римꙿсцїи , веселїа испльнше се прѣмнѡгаго , роуцѣ на н͠бо въꙁдѣваахоу . и въторое сл͠нце бжⷭтвнаго нарицаахоу кѡнстантіна • Сътеенїю же въсенародноумоу бывшꙋ , свѣтлѣ римскаа кѡнстантіна въспрїимаахоу , и съ великою славою въ црⷭтвоующїи въниде римь . и бѣ видѣти ликы раꙁлиные въ срѣтенїе томоу исходеще • кнеѕе • велꙿмꙋже • бл͠городные • мт͠ере • дв͠ице • сщ͠енникы • инокы • инокын • свѣтлыма ꙫима и истыми д͠шами того въспрїемлюще , и побѣдоносномоу крⷭтоу и цр͠еви бл͠годарьстьвные испоущающе гл͠ы , иꙁбавльше се лоукаваго маѯентїа моуителꙿства • Симь оубѻ сице съдѣанѡⷨ , римꙿскомоу градоу въса дарова пръвꙿства и на древнюю того въꙁведе свободоу , въсѣмь л͠кѡмь крⷭтное проповѣдоуе ꙁнаменїе . Таже посрѣдѣ града , велико побѣдно въꙁⷣвиже ꙁнаменїе , словесы римꙿскыми написавь . Сїе , градь нашь іга моуителꙿскаго свободи • По сихь ꙁаповѣда въсѣмь и въсоудоу мⷱниьскые ъстнѣ събрати мощи , и прпⷣбномоу погребенїю тѣхь прѣдати .

427r

Къ симь и гоннїю єже на хрїстїаны прѣстати . соущїихꙿ же въ тъмницахь и ꙁатоенїихь , на свободꙋ ѿпоущати повелѣ • Слышеще же сїа даже до ѡкана ѻкръстнїи єꙁыци , радѡваахоу се и въсакоу томоу покаꙁоваахоу прїаꙁнь и того именемь красоваахоу се . црⷭкаа же скровища ѿврьꙁь нищїиⷨ и оубѡгымь та̏ растои . бжⷭтвные же цр͠квы ѻбнавлꙗти повъсоудоу наеть • Стежанїа же ѻбилна и достоанїа ꙗко ѡбщїи посѣтитель ѿ б͠а послань тѣмь дарова , имꙿже въ словѡⷨ и дѣло послѣдовааше , и въса по иноу бываахоу црⷭкы же и повелительнѣ • Събѡрꙿ же б͠жїихь слоугь съвькоупи въ ємесѣ и того прѣдѣлⷯѣ , мирь б͠жїимь подавающь цр͠кваⷨ . и покарающее се оубо въ сласть прїемлꙗше , противещее жеⷭ ѿганꙗаше • Сїими оубо и сицевыми оугажⷣае б͠голюбьꙁнѣишїи ц͠рь , неврѣдное цр͠квамь промышлнїе твораше . б͠ь же томоу въꙁмъꙁдїе подавае , въсе варварскые рѻды тѡмоу покори . и ꙗкоже по въсоудоу и на въсѣхь пѡбѣды въꙁдвигь , побѣдитель ѿ въсѣхь нарицааше се • Сїа римлꙗне видеще , веселꙗхоу се и красоваахоу се , праꙁнꙋюще г͠ви праꙁникь побѣдительнь на седмь д͠нїи . Вѣроваахоу же и въ ъстныи крⷭть , и оусръдно цѣловаахоу и покланꙗюще се , и кѡнстантіна приснопомнимаго побѣдителꙗ славеще • Не по мнѡѕѣ же рѣше въ прокаженїа тѡмоу въпадноути стрⷭть , и враемь мнѡгы хытрости подвигꙿшемь ѻ того исцѣлни и не оуспѣвшимь нито же , мнѡжьство младеньць ꙁаклати рекоше . и въ тѣхь крьви цр͠еви оумыти се ꙁавѣщаше • Цр͠ь же ꙗко ѿ лѡва прїиде , и въпль мнѡгь плаевные испоущающь гласы слышавь , въпрашааше сихь виноу . ѻни же виновное подробноу томꙋ исповѣдаше . цр͠ь же ѕѣлѡ оумили се ѻ сихь , и въсе мт͠ере съ еды въ своа имь ѿпоусти . лоуꙿшее мнѣ сице недоугѡⷨ дрьжимоу быти рекь , нежели толикыхь д͠шь погыбѣли виновьⷩ быти • И въ приходещоую нѡщь , ꙗвише се ємоу петрь и павль х͠ви апⷭли гл͠юще , мы̏ єсмы петрь и павль ѿ б͠а послани дати тебѣ сп͠сное кр͠щенїе • посли оубѡ и приꙁови силвестра єпⷭкѡпа ꙗко да подасть тебѣ баню кр͠щенїа , ꙗко да въсакь греꙁь прокаꙁы ѻистить тебѣ и жиꙁни вѣнѣи спⷣобитꙿ те • Въ сихь словесеⷯ въꙁбоудив се доблыи кѡнстантінь , видѣ ѻбынаго своего враа стоеща , и лѣьбные виды томоу готовеща . и ѿвѣщавь къ нмоу рее . к томоу къ мнѣ прїити не приложи . не к томоу бѡ л͠ьскые потрѣбоую помощи , роука бѡ въседръжителꙗ б͠а помѡже ми .

427v

абїе же посла ꙁа бл͠женнаго силꙿвестра , и ѿ нго бжⷭтвнаго спⷣоби се прїети кр͠щенїа • Въсходещоу же ємоу ѿ бан пакыбытїа , ѻстави въ ни ꙗкоже рыбїе лоуспы прокаженїа стрⷭть и иꙁыде въсь ꙁдравь . радостьнꙿ же и д͠шею и тѣломь • крⷭти же се съ нимь и прискь прьвыи сн͠ь его , и ѻблѣкоше се ѡбои въ бѣлы риꙁы , славеща и бл͠годареща б͠а ѻ толикыⷯ бл͠гыхь ихже спⷣобише се • Кѡнстантінь оубо с͠тѣишїи римоу съдръжатель бывь , мнѡгы навѣты и къꙁни поⷣемлꙗше ѿ ратникь истинѣ . мнѡгыми же и ѻтравами напоише его съмрьтносными , нъ ть̏ х͠вою покрываеⷨ блⷣгтїю неврѣдьнь проваждааше живѡть • Маѯїмїанꙿ же галерїе , и ть̏ ꙁлѣ раꙁврати житїе • Слышавꙿ бѻ ꙗко маѯентїе с͠нь єркоулїевь въ рѣцѣ римꙿскои съ вьсѣмь воинꙿствомь своимь ѿ кѡнстантіна потоплнь быⷭ , оубоа се • и по єже моуити ст͠го пантелеимѡна , лютѣшоую и горꙿаишоую на хрїстїаны подвиже брань и гоннїе несътръпимо . дѡблыи же ц͠рь ꙗко ѿ младенꙿства мⷱтли гноушае се , бѣ оуꙗꙁвлꙗе се срⷣцемь , и оутробоу щедрѡть ѻ х͠вѣхь подвиже рабѡхь , слыше ꙗже въ никѡмидїи беꙁмѣстнаа и лютаа ѿ маѯїмїана мⷱтелꙗ • Бжⷭтвною же ражⷣегꙿ се ревностїю ѿ рима подвиже се съ ликинїемь ксарѡⷨ ꙁетемь своимь по соухоу же и по морю , на маѯїмїана крѣпкоу подвигь брань . ѻнꙿ же сїа слышавь , наа родѣанїа и влъхвованїа надѣе се , мнѡжьство мнѡго и ть̏ во подвиже , готова его въ роукоу своею непщоуе имѣти , крѣпко ѡплъи се на нь . и ꙗко крⷭтное ꙁнаменїе прⷣѣидоуще томоу въ срѣтенїе прѣскврънныи оуꙁрѣвь , повелѣ въсѣмь иже хытрѣ стрѣлꙗти вѣдоущимь . крⷭта ѡбраꙁь нещедно стрѣлꙗти . Крⷭтномоу же ꙁнаменїю пристоупльшоу , и рати съраꙁивши се , иже на басни вадѣеи се мⷱтель страхѡмь ѻбьть бывь мнѡѕѣмь , ѿвръгь ѿ себе црⷭкоую багрѣницоу бѣгоу се ть . и иже на мнѡжьства воинꙿскаа надѣавыи се , вънеꙁаапоу въсѣхь лишив се , ѿ въсы въ въсь гонимь бѣше . и скврьнные свое идѡлы ѻбааникы же и прорицател ꙗко прѣльстникы съсѣе • Гл͠тꙿ же се ꙗко толицѣ брани быти тогда , и толикоу сѣоу и толицѣмь мрьтьвцеⷨ быти тогда , ꙗковаже ѿ вѣка не бысть • Въсхотѣ же того ти цр͠ь константінь , нъ бжⷭтвномоу соудоу того прⷣѣваршоу , ѻстави и • Ѿ беꙁмѣрные бо пеали въ болѣꙁнь паде лютоу . съгнившемꙿ бо се въсѣмь оудѡмь его и оутробѣ такожⷣе , ниць на ꙁемли валꙗе се ѡбоимь ꙫесеⷨ его искоившимь ,

427v

слѣпь ꙗвлꙗаше се непрⷣпобныи . плътемꙿ же его ѿ костеи до конца ѿпадꙿшимь , ꙁлѣ ѻкаанноую свою д͠шоу иꙁвръже . Своемꙋ же ꙁетю лїкїнїꙋ ксароу , гръьское ѿдасть наелство притварающоу се хрїстїанꙿствовати , и въ славнѡⷨ прѣбывати томоу никѡмидїисцѣⷨ градѣ • нарее же его цр͠а , и ѻбѣщанїа проси ємоу дати ꙗко да не то на хрїстїаны подвигнеⷮ ꙁлѡ , ѻнꙿ же въскорѣ ѻбѣща се тако творити , и добрѣ и бл͠гоъстивѣ правити въстоные страны • Сїа оубо творахꙋ се въ тогдашне врѣме . и мирь оустрои се глъбокь . и ꙗже на хрїстїаны ѿ моуители прѣста рать • и въсемоу римꙿскомоу наелꙿствоу самодръжьць кѡнстантінь оустрои се , въса въ весели бѣше црⷭкаа же и послоушнаа • Ꙗко оубо сїа въса добрѣ оустроише се , абїе повъсоудоу посла ст͠ыхь мⷱнкь ъстные събрати мощи , и въсакои ъсти и покланꙗнїю тѣхь спⷣоблꙗвати • ъстные же повъсоудоу въꙁдвиѕати цр͠квы , и идѡлꙿскые храмы поⷣ тѣхь въинѣвати ѻбластїю . хрїстїанѡмꙿ же тъкмо воевати повелѣ єлинѡмꙿ же никако же ѿноудь , и црⷭцѣи спⷣоблнѡⷨ бывати ъсти • Въ идѡлꙿсцѣи же прѣбывающихь прѣлъсти , главною каꙁнити каꙁнїю • Дары же великы и стежанїа ꙁемльнаа доволно цр͠квамь даати ꙁавѣща . єпⷭкѡпомꙿ же и с͠щеникѡⷨ и дїаконѡⷨ ѿ тъмиць и ꙁатоенїи въꙁванныиⷨ , свое пакы въспрїемати степене • Сице велегласьнь проповѣдникь оустрои се . ице процъвте ꙗко фїниѯь въ вьсеи въселнѣи • Красоваахоу се оубо б͠жїи людїе , радоуаше же се и цр͠ь ꙁре б͠лгоъстїе прⷣѣспѣвающе на въсакь д͠нь • Слышещеⷤ сїа ѻкръстнїи єꙁыци , ѿ въсоудꙋ прихождаахоу и просвѣщаахоу себе с͠тымь кр͠щенїемь , прїемлюще баню с͠тго д͠ха • Неъстивѣишїи же лїкїнїе на въстоныхь прѣбывае , притварааше себѣ хрїстїанꙿство кѡнстантіна бое се , раꙁлиными же къꙁнами лютѣ хрїстїаны ѻꙁлоблѣвааше • не на мнѡѕѣ же въ ꙁабвенїе прїиде своего бл͠годѣтелꙿства , ꙗвленно на хрїстїаны гоннїе подвиже • прѣжⷣе же сего мнѡгы къꙁни и лъсти на кѡнстантіна подвиже , нъ доблꙗго кѡнстантіна нито же оутаи се . множицею бѻ того съписанїемь накаꙁа прѣстати ѿ таковыⷯ наинанїи . нъ моуринь никогда же въ бѣлѡсть прїити не въꙁможе • нъ оуты и оутлъстѣ и раꙁширѣ по писанномоу , и ѻстави поътꙿшаго и , и ѿстоупи ѿ своего блⷣгтлꙗ . и пръвѣе оубо иже въ полатѣ болѣры ѿгна , ꙁабывь юже къ великомоу кѡнстантінꙋ ѻбѣты • по мнѡгыихꙿ же и раꙁлиныхь мѣстѡⷯ ,

428v

мнѡгы и бесисльны х͠ва ради исповѣданїа , раꙁлинымь прѣдасть моукамь прѣлоукаваго дїавола прѣскврънныи оуеникь • блоудовѡмꙿ же и хыщенїѡмь , оубїиствѡмꙿ же и граблнїѡⷨ себе въдасть • влъхвованїѡмꙿ же и ародѣанїѡⷨ . и просто рещи къ вьсакои себе иꙁдасть ꙁлѡбѣ • Бжⷭтвныи же кѡнстантінь на мнѡѕѣ сїа слышати не трьпе , во подвиже на нь мнѡгы по морю же и по соухоу • брани же съраженѣ бѣгоу се въдасть лїкїнїе къ халкїдѡнꙋ , въ хрїсѡполи же оухващень быⷭ живь . нъ доблыи кѡнстантінь вышнꙗго положи прибѣжище себѣ , мнѡгымꙿ бѡ л͠колюбїемь побѣжⷣаемь , не въсхотѣ томоу съмръть навести , нъ въ ꙁатоенїе въ солоунь того ѿсла • Бг͠омръꙁскыи же ть̏ , ни тако ѿ ꙁлобы прѣста . нъ мало нѣкое врѣме пождавь , лъстїю варвары прѣлъсти мнѡга тѣмь дати ѻбѣщавае се , на кѡнстантіна пакы воевати нанааше • нъ ть̏ къꙁни его подробноу раꙁоумѣвь , посла и ѿсѣе скврънноую его главоу , и тако неъстїа идѡль ѿ срѣды быⷭ . и тако въселнѣи мирь оустрои се глъбокь , и въ тишинѣ въса оустроише се . ѿ толи кѡнстантінь самодръжьць въсее въселные быⷭ , ꙗко неъстїе до конца потрѣбль , и крⷭта ꙁнаменїе въсⷨѣ ꙗвѣ иꙁьꙗвль • Градъць оубо бѣше маль віꙁь именемь • єгоже съꙁда въ д͠ни свое манасїа цр͠ь іоудеискыи , нареенныи вїꙁантіа . въ нⷨ оубѡ варвари нѣцїи живѣхоу соурѡви же и непокорливи . никого же имоуще тѣхь ѻбладающаго . на нихꙿже великыи кѡнстантінь поиде хоте повиноути ихь . ѻни же ꙗко ꙁлоу искоусни соуще , мнѡгы во кѡнстантіноу погоубише . на оутрѣи же пакы брани съраженѣ бывши , пакы иже съ кѡнстантінѡⷨ побѣжⷣени быше • Веⷱроу же пришⷣъшоу и нощи прѣмши и цр͠еви въ недооумѣни соущꙋ , въꙁрѣ на н͠бо ꙫима и видѣ писанїе ѕвѣꙁдами напсано сице . приꙁови ме въ д͠нь пеали твое и иꙁбавлю те и прославиши ме • оудивлнꙿ же ѻ семь бывь ц͠рь , и недооумѣааше се то оубо се̏ боудеть . въꙁрѣвꙿ же пакы второе , видѣ крⷭть ѕвѣꙁдами стоещь на н͠бси . и писанїе гл͠ющее сице , симь ꙁнаменїемь погоубиши въсе врагы свое • Абїе же въставь иꙁъмь нѡжь свои и сътвори ѿ дрѣва крⷭть и на высѡцѣ въꙁложь дрѣвѣ , прⷣѣ воинствоⷨ нѡсити повелѣ . на оутѣи же съраꙁившим се ѡбоимь бранеⷨ , побѣжⷣени до конца быше вїꙁантїане . и прѣти бывше , не к томꙋ ѿ толѣ быше самовластни • Римꙿское оубо наелство и въсоу поⷣ собою въселнноую оустроивь , иꙁволи въ свое име съꙁдати градь свѣтьлꙿ же и красьнь , б͠ь же томоу ꙗви вїꙁантію съꙁдати , єже и быⷭ . и съꙁда ть б͠гохранимыи градь , нарекь того въ свое име .

429r

инако же , и новыи того именова римь . и въ нмь въꙁⷣвиже стлъпь велеи ѕѣлѡ . въ высѡтꙋ прѣвеликь • и на нмь моужа постави мѣдна • и ꙗблъкѡ въ роукоу его въложи ꙁлат , и на нѥмь написа тебѣ х͠е прѣдаю градь съи . и толико того оукраси . толико же поьте , ꙗкоже по въсемоу мироу того ѻбносити се имени • нъ оубѡ и се гл͠т се . ꙗко въ поⷣнѡжїи порꙿфїраго стлъпа хытрѣ положени лежеⷮ петїихь хлѣбь иже петь тысоущь насыщьшїихь , оукрꙋси . ихꙿже сп͠сѡви оуеници и апⷭли събраше толикоу мнѡжьствоу нарѡда насыщьшꙋ се . нъ и самїи ти̏ кошеве седмь въ нихꙿже хѣби лежаше • и праведнаго нѡꙗ съ нѥю же страшныи ѻнь корабль оудѣла , секыра • иже въси ти̏ лежеть въ самѡⷨ тѡмь стлъпѣ . ихꙿже своею роукою великыи кѡнстантінь положи и ꙁапеатлѣ • Не по мнѡѕѣ же сихь слыша се ꙗко скїѳе бранныимь пооуают се • абїе же цр͠ь въ скорѣ доунавь рѣкоу постиже , и мѡсть камѣнь въ ни сътворь , скѵ̈ѳы покори , въсеъстномоу ꙁнаменїю крⷭтномоу тамо томоу ꙗвльшоу се на н͠бси , ꙗкоже и прѣжде • и въса ꙗже тамо добрѣ оустроивь , промышлꙗⷶше проее како въселнꙿское тѣло добрѣ съблюдеⷮ . и сн͠а оубо своего кѡнстанта ксара нарекь , въ галлїе ѿпоусти • въ римѣ же тѡмоу соущоу , великоую тамоу полатоу своима раꙁори роукама прⷭнопомнимыи сь̏ кѡнстантінь , и цр͠кѡвь г͠оу нашемоу І͠ѵ Х͠оу ꙋстрои • Въ никѡмидїисцѣмꙿ же градѣ такожⷣе на мѣстѣ высѡцѣ нарицаемѣмь жестѡко красноу въꙁⷣвиже цр͠кѡвь ѿ лютаго маѯїмїана моуеныимь , три тысоущамь и шесть съть и ѡсмь на десетиⷨ х͠вѣмь мⷱнкѡмь . и ѡсморѡгоую и красноую въ антїѡхїо цр͠кѡвь , ть̏ сътвори • Нъ и дрепаноу ть̏ наꙁда въ памеⷮ мⷱника лоукїана , тъꙁоименитьнь м͠тери своеи нарее градь , сирѣь єленинь градь • По семь и въсеъстныи храмь въ име с͠тые прѣмоудрѡсти . нѐ нинꙗшне , нъ малѣишее велми • Таже ст͠ые ирины , не гл͠ю мⷱнице , нъ Х͠а моего иже ⷭ мирь • По семь с͠тые апⷭлы • Таже с͠тго мокїа • Таже с͠тго мⷱнка агаѳѡника • По семь ст͠го мины • По томь ъстнаго архїстратига михаила , въ анаплѣ , и въ сѡсѳени • Сїе въсе великыи въ ц͠реⷯ и бжⷭтвныи кѡнстантінь съꙁда цр͠квы • Не тъїю же , нь и по иныхь раꙁлиныⷯ мѣстѡⷯ , ъстные въꙁдвиже храмы ст͠ымь х͠вѣмь оугодникѡⷨ и мⷱнкѡⷨ • славны же и великы . и въсаьскыми тѣхь богатствы ѻбогати црⷭскыми же и мѣстными •

429v

Бжⷭтвномоу ꙋбѡ кѡнстантиноу ѻ бл͠гоъстїи и ѻ цр͠кѡвныⷯ оупражнꙗющоу се вещехь , бѣсѡванїа равноименныи арїе въ алеѯандрїи на Х͠а въꙁбѣси се . и свое ꙁлѡмоудрїе въсѣмь ꙗвлнно сътвори . с͠на б͠жїа и б͠а г͠а нашего І͠ѵ Х͠а въ тварь съвести дръꙁноувь • и бѣ нѣкогда ѿц͠ь єгда не бѣ сн͠ь , скврьнными оусты иꙁрещи дръꙁноувь • ꙁабывь реенное , и слѡво бѣ къ б͠оу . и въса тѣмь быше . и беꙁ нго нито же не быⷭ єже быⷭ . и пакы апⷭль павль ꙗвьстьвнѣише скаꙁоуе рее . послѣжⷣе же ѿц͠ь гл͠а намь сн͠ѡмь своимь , имꙿже и вѣкы сътвори . иже сы̏и сїанїе славы и ѡбраꙁь състава его . носе же въса гл͠ѡмь силы свое • собою сътворь ѻищенїе грѣхѡмь нашимь • сѣде ѻ десноую прѣстола велиьствїю на высѡкыⷯ • и пакы Ѳѡма постранѣмь ѻномь ѻсеѕани , г͠а и б͠а того нарее • нъ и наѳанаиль • рави , ты̏ еси с͠нь б͠жїи . ты̏ еси ц͠рь іи͠лвь • Сїа въса лоукавꙿствїа доухѡⷨ съдръжимь арїе никакоже въ оумѣ прїеть . нъ ни же соломѡна слыша гл͠юща • б͠ь прѣмоудрѡстїю оутврьди нб͠са • Х͠с же ⷭ б͠жїа сила и б͠жїа прѣмоудрѡсть • Сїа и сицеваа ꙁлоъстивыи въсѣавь б͠жїи цр͠кви раꙁдранїа и сънмице , и въса цр͠кѡвнаа въ велицѣ метежи бѣше • Слышав же сїа бл͠гоъстїа побѡрникь и х͠вь подражатель кѡнстантінь , лютѣ оуꙗꙁви се срⷣцемь и д͠шею велми ѻпеали се • не въсхотѣ же млъвѣ дати виноу . нъ ꙗкоже благораꙁоумьнь враь , прѣмоудрѣ былїа смѣсивь , прѣмоудрѣ ѻбоихь въ мирь и тишиноу хоте привлѣщи . и цр͠кви беꙁметежїе оустроити , написа ѻбоимь єдиноѡбраꙁнѣ • ꙗко да не кто ѿ нихь на дроугаго въꙁнесет се срⷣцемь , и распра и млъва бес конца боудеть • Написа же посланїе имоущее ѡбраꙁь сь • Побѣдитель кѡнстантінь ъстныи , алеѯандроу и арїꙋ . соугоубоу ми ꙗꙁвоу сътвори вина вашего прѣрѣканїа . сего ради самого моихь наинанїи помощника и сп͠са въсѣхь б͠а твороу свⷣѣтелꙗ , прѣстати вамь ѿ таковаго прѣрѣканїа . аще ли ни , велїи троудь намь хощете исходатаиствовати , себѣ же не малоу млъвоу и стоудь прѣмнѡгь • ꙗко въсѣхь єꙁыкь раꙁгласїе въ єдино б͠гораꙁоумїе събранное • и въселные тѣло въ єдино съединивше се , вы пакы на оуды раꙁдѣлити наинаете • тѣмꙿже прѣрѣкованїе въсако далее ѿриноувше , мирь и єдиномыслїе гоните , а не велїю ѻ семь намь въꙁлагаите теготоу . дароуите же ми тихы оубѡ д͠ни , ноще же беспеалны , ꙗко да и аꙁь нѣкою сладость истаго свѣта и житїа беꙁмлъвнаго наклажⷣꙋ се .

430r

аще ли ни , стенати ноужⷣа и слъꙁити • Сїа б͠голюбьꙁнѣишїи цр͠ь написавь , въ алеѯандрїꙋ ѿпоусти . арїе же на врѣме нѣколико оумлъкноувь , пакы множаишїи подвиѕааше метежь • мнѡжьства же не мала ѿ цр͠кве ѿтръгноувь , проее раꙁдоры и сънмице твораше • Хрїстїанꙿстьвнѣишїи же кѡнстантінь таковаа слыше , ѕѣлѡ оуꙗꙁвѣаше се срⷣцемь • и то сътворити недооумѣашеⷭ , ꙁре раꙁдоры и сънмице на мнѡгыⷯ шетающих се мѣстѡⷯ . съвⷮѣ оубо б͠голюбьꙁьнь оумысли въсѣмь иже пѡ б͠ѕѣ добрѣ раꙁсоудити могоущимь оугодьнь • и по въселнѣи въсеи крѣпка раꙁпосла писанїа , приноужⷣающаа въсе иже по въселнѣи б͠жїе архїерее въ коупь съꙁвати , и ѿ въсѣхь єдиномысльнѣи оутвръдити се вѣрѣ . Еже бѡ въ оуглѣ рее и ѻсѡбь , некрѣпко и неоутврьжⷣенно до конца ⷭ , а єже ѿ многыхь раꙁсоужⷣенно и иꙁьбранное , ѕѣлѡ крѣпко и непоколѣблмо • Ѻбрѣте же и градь побѣдѣ тьꙁноименить ,  нїке́а ника именеⷨ , и тоу въсѣмь събрати се єпⷭпѡмь ꙁавѣща , три на десетое имоущь лѣто єже ѿ рима своего пришъствїа • наетꙿ же се ѿ двадесетаго д͠не маїа мⷭца , конъцꙿ же прїеть по трїехь лѣтѣхь и поль • Ꙗко оубо сїа слышаше б͠жїи въсее въселнные архїерее , радостїю неиꙁг͠ланною ѻбьети бывше , въсако тъщане ѿ срⷣца подвиѕаахоу . и ꙗкоже крилы лѣтающе , нкискыи иже въ виѳїнїи постиѕаахоу градь • прѣмѣрное желанїе имѣахоу , єже таковаго ц͠ра б͠лгоьстива насладити се ꙁрѣнїа же и бесѣдь • Елма оубѡ сънидоше въси , дѣло б͠жїе бываемое непщевааше • ибо не тъкмо ти̏ , нъ и страны и мѣста и єꙁыци далее соущеи и растоеще се ѿ дроуга , въ єдино съхождаахоу се • и єдинь въсѣхь въспрїемлꙗше градь , ꙗкоже нѣкыи великь ст͠льскыи вѣньць ѿ красныⷯ цвѣтовь испьщреⷩ . ѿ въсѣцѣхь цр͠кѡвь єврѡпїе г͠лю въсе . ливїе и асїе въ коупь съхождаахоу се б͠жїи с͠тл . сѵрїе же коупно и кїлїкіе . фїнїкїе же и аравіе и палестини • къ симь егѵпьⷮсцїи и ѳївеисцїи и ливїисцїи . месопѡтамите же и персцїи єпкⷭѡпи . нъ ни же скѵѳїискаа ѻстаноу страна . понꙿть же и галатїа и памфїлїа • каппадѡкїа же и асїа и фрїгїа . нъ и ѳрак и макдонꙗне .  ахаїане ахⷶїане и иже на соуши , въси въ никискыи съхождаахоу се градь . цр͠кѡвꙿ бѻ иже тамо , ꙗко ѿ б͠а оупространна въсѣхь въмѣщааше • не тъїю же , нъ и множьства мнѡга ѿ въсѣхь сънидоше се странь б͠оу тѣхь подвигшоу ради оутвръжденїа вѣры • Елма же д͠нь нареень быⷭ събороу , въси въ коупь сънидоше се • въ нихꙿже бѣ єгѵ̈птѣнинь пафноутїе , моужь юⷣтворьць и с͠ть •

430v

и бл͠женѣишїи спїрїдѡнь . ни же въ юдесеⷯ прѣхвалныи николае мѵ̈рꙿскыи . павль новые ксарїе . леѡнтїе ксарїискыи єпⷭкѡпь • и великые арменїе грїгѡрїе • и їакѡвь . и ионисїанꙿ . въси юдотворци . въси ꙁнаменосци ꙗко и мрътвые въскрѣсивше . и проїи въси по редоу , т͠ие , и къжⷣо противоу саноу свое въспрїимааше сѣдалище • воемꙿ же бес исла прⷣѣстоещимь въсако въꙁбранꙗти бесинїе • стоахⷹ оубо въси , ц͠рево ѻжидающе пришъствїе . ѻнꙿ же ꙗко ѿ б͠а послань , аг͠гла свѣтлыми лоуами ꙗкоже рещи блъще се , свѣтлою прⷣѣста багреницею . и ꙗкоже до лика прїиде апⷭльскаго . въсѣмь себе мънша покаꙁа , припадае и моле се тѣхь насладити се . молитвь • Сїе же полоуивь , въста • малоу нѣкоемꙋ томоу ꙋготованоу сѣдалищоу . на нже не пръвѣе сѣде , донꙿдеже пръвѣе ъстное архїереи сѣде съслѡвїе • Епⷭкпомꙿ же пръвствоующїа деснаа страна въставь , оумѣрено ѿдаваахⷹ слѡво , въседръжителю б͠оу б͠лгодарьстьвноую въꙁдаше хвалоу • Елма же и ц͠рь сѣде , млъанїе глъбоко оустрои се , въсⷯѣ ꙫи на нь въꙁирающе • Онꙿ же свѣтлыма ꙫима и краснѡⷨ лицемь на въсѣхь въꙁрѣвь , сицевь къ нимь иꙁрее г͠ль . молитвы мое конъць Ѽ х͠вы слоуги си̏ бѣше , єже вашегⷪ насладити се ꙁрѣнїа • Сїе же н͠нꙗ полоуивь , вѣдещомоу ц͠рю въсѣхь блⷣгть исповѣдоую ꙗко ми къ вьсѣмь иныⷨ бл͠гыⷨ и сїе лоуꙿшее бл͠говидѣти дарова , єже събраны въ коупѣ вась насладити се , и єдинь ѡбщїи въ вьсⷯѣ раꙁоумь видѣти . ѕѣлѡ бо желаю невѣстѣ б͠жїи цр͠кви въ тишинѣ необоуреваемѣ прѣбывати • Вънгда бѡ юже на бранехь побѣды маанїемь х͠а моего б͠жїаго с͠на покаꙁоваахь , нитоже скръбно въмѣнꙗахь • Елма же ваше раꙁдвоенїе пае надежⷣе оувѣдѣхь , лютѣишею оуꙗꙁвих се ꙗꙁвою • и сїе враеванїе подати иꙁволихь въсе по въсоудꙋ пославь ваше съꙁвати с͠тльство . и радоую се съ іакѡвоⷨ ꙁре ѻкрⷭть себе плъкь б͠жїи . по съ д͠вдѡмь и г͠л ꙗко страшно мѣсто се , нѣсть се̏ нъ домь б͠жїи • Сїа и ина мнѡга иꙁрекь , въсь въꙁвесели съборь • Събѡроу же съвръшившоу се . и ѻблиена бывши истиннѣишими лъжа ,

431r

єꙁыкь иже на высотоу г͠лвавыи оумлъе • и въси прѣданноую ѿ апⷭль оутврьдише вѣроу . написаше же и свитькь въ нмь въѻбраженїе положивше вѣрѣ • Семꙋ оубо с͠тмоу събѡроу въ ники вїѳїнїисцѣи бывшоу , и црⷭкою поⷣписаноу бывшоу роукою , дѣиствїемь с͠тые и єдиносоущные троице , иже правые вѣры поборници бжⷭтвнїи ѡц͠и правоую оуꙗснише вѣроу , арїа же ниꙁложише и єдиномоудрьные ємоу • Его же иꙁвръжена и проклета ѿ ꙁдравые ѿгнаше вѣры и цр͠кѡвнаго събора • С͠на же б͠жїа , съприсносоущна и єдиносоущна и нераꙁдѣлна ѡ͠цоу и с͠томоу д͠хоу єдиногласно т͠ие с͠тїи ѡ͠ци исповѣдаше , поⷣписавше въси свитькь съ ъстнымь кѡнстантінѡⷨ . нъ оубѡ два̏ ѿ исла с͠тыхь ѿц͠ь по съвръшени събора къ г͠оу прѣишли бѣше ⷭстьвнѣи съмрьти тѣхь постигꙿши , хрїсанѳїе и моусѡнїе сихь имена • Б͠ъ же свое оупрѣмоудри оугодникы съ б͠голюбьꙁныиⷨ цр͠емь , къ иꙁвѣщенїю нашее б͠лгоъстивые вѣры , въ стоудꙿ же и поношенїе вѣно ꙁлославныиⷯ и невѣрныⷯ • Ꙗко оубо свитькь написаше и поⷣписаше с͠тїи ѡ͠ци , абїе къ ковегоу поидоше с͠тыхь ѻнѣхь ѿц͠ь , и таковые къ нимь провѣщаше г͠лы . раби искрънїи влⷣкы нашего б͠а хрїсанꙿѳе и моусѡнїе . дѡбрыи съ нами подвиѕасте се пѡдвигь • теенїе сконасте • вѣрꙋ оуꙗснисте • и н͠ныа истѣ ꙁрите с͠тоую троицоу . аще оубѡ б͠ви оугодно вѣсте наше потъщанїе и оуставь , иꙁвѣщенїе подадите намь . аще ли то недостатьно ѻстало ⷭ , вы̏ ꙗко истиноу вѣдеще исправите • Сїа рекше и свитькь ꙁапеатлѣвше , въ рацѣ положише сконавїих се прⷣпбныⷯ ѿц͠ь , сами же въсенощное бдѣнїе творахоу • Д͠неви же на оутрѣи постигꙿшоу , въси коупно къ рацѣ прїидоше . и свитькь ꙁапеатлѣнь ѻбрѣтꙿше , цѣла того въспрїеше • и абїе раꙁвръꙁꙿше , ѻбрѣтоше нова писмена своею тѣхь написана роукою сицевь имоуща ѡбраꙁь . хрїсанѳїе и моусѡнїе . съ ѡц͠ы въсѣми съгласившими се на пръвѡмь ст͠ѣмь и въселнсцѣмь нїкисцⷨѣ съборѣ . аще и тѣлѡⷨ оумрѣхѡⷨ , нъ своею поⷣписахѡмь роукою , и иꙁвѣствоуеⷨ иꙁвѣстна и цѣла и б͠ви оугодна соуща ꙗже нами въсѣми иꙁвѣщеннаа и прѣданнаа , проее въсакѡ съмнѣнїе да ѿбѣгнеть • Дивꙿство прѣславнаго сего юдесе • како мрътваа тѣлеса въ рацѣ ꙁатворенаа , вънеꙁаапоу ѻживлна быше и поⷣписаше , и въсь ѿ͠ьскыи ликь иꙁвѣстише и въꙁвеселише • Кто въꙁг͠лть силы твое х͠е , и слышаны сътворить въсе хвалы твое • Симꙿ же съдѣанѡмь въсѣмь , и цр͠кѡвнымь въꙁысканїѡⷨ оутврьжденнѡⷨ . такожⷣе же и с͠щенныиⷨ правилѡⷨ , въста съ прѣстола бжⷭтвнѣишїи цр͠ь , и посрѣдѣ апⷭльскаго лика ставь ,

431v

сицеваа къ сьбороу иꙁг͠ла • Молю се вамь с͠тѣишїи мои ѡц͠и , аще ѻбрѣтох блⷣгть прⷣѣ вами , оутвръдите въ ме любовь ꙗкⷪ въ приснаго вамь с͠на . и не ѻблѣните се по толицѣ дльготѣ врѣмене и мало д͠нїи мнѣ даровати • и поити съ мною въ єдиноименитыи мнѣ градь . и ѻбновити и єго же въ име свое съꙁдахь хытрѣ нѣкако и ѕѣло хоудожнѣ • Они же съ радостїю сътворити ѻбѣщаше се • Мало оубѡ прѣбывше тоу̏ д͠неи , и ꙗже ѻ пасцѣ оуꙁаконше врѣме . даже до толи не въꙁаконно бѣше . нъ вънгда хотѣше которыижⷣо въ вьсемь лѣтѣ врѣмени , пощааше се д͠нїи , м҃ , и тогда пасхоу твораше • Сїа въꙁаконивше и оутврьдивше с͠тїи ѡ͠ци добрѣ же и б͠голѣпнѣ . двѣ̏ оуставише праꙁновати се седмици . пръвоую оубѡ . ради х͠вѣхь стрⷭтеи и крⷭта . втѡроую же ради въскресенїа и свѣтлости праꙁника • и прїидоше въ великоименитыи градь мⷭца маїа а͠і . и бжⷭтвноую съвръшивше въси коупно слоужбоу . митрѡфаноу тогда патрїарꙿшьствоующоу въ нмь • Въ коупѣ же и цр͠еви съвръшааше се тогда црⷭтвїа двадесетое лѣто • ѻбыкль бо бѣше на коюжⷣо десетицоу лѣта , свѣтль и мнѡгоъстьнь влⷣцѣ и въсе цр͠ю х͠оу творити въсенародьнь праꙁникь . въ нꙿже бжⷭтвные ѡ͠це приꙁвавь , ихꙿже нѡгы бл͠говѣствоваахоу мирь , въсакои спⷣоби ъсти • а єже како , въсакого лоуꙿшее бѣше словесе . не ѻскоудѣ же ниєдинꙿ же ѿ єпⷭкѡпь црⷭкаго тогда пира • въси же ꙗко на х͠вь сице на цр͠евь въꙁираахоу ѡбраꙁь , ꙗкоже въ сънѣ се̏ а не ꙗвѣ быти мнеще , ради прⷣѣваршаго неъстїа • Бжⷭтвнѣишїи же кѡнстантінь ꙁре тѣхь аг͠гелолѣпно соуще , ѕѣлѡ веселꙗше се срⷣцемь . пафноутию же и иже съ нимь исповѣдникѡⷨ . не тъїю иꙁврътѣнаа ꙫеса , нъ и жеженные ꙁа х͠а въ врѣме гоннїа ѿ моуители оусръдно ѻблобыꙁовааше ꙗꙁвы , ѻс͠щенїе ѿ нихь надѣе се поръпꙿсти • ОУаше же и епⷭкѡпы мирь и єдиномыслїе дръжати , распре же и любопрѣнїа оудалѣти се • гл͠ааше же и се̏ съ клетвою трьб͠лженыи . ꙗко аще вижⷣоу єпїскѡпа и грѣхь твореща , пѡрфїрою того покрыти иꙁволилꙿ быⷯ , ꙁа єже не дати прѣтыканїа ꙁрещїимь • Мнѡга же и бесисльна дарованїа цр͠квамь ѿдасть . нъ и с͠тые ѡц͠е многою и нескаꙁанною поьте ъстїю же и дары • написа же и къ вьсѣмь властеⷨ дръжавы свое , ни въ есѡмꙿ же ѻбидѣти цр͠кѡвь , нъ въсакоу прїаꙁнь и покоренїе тѣмь подаати .

432r

не покарати же се хотещїимь , главною ꙁапрѣти каꙁнїю . написа же и по въсоудоу сїа • Кѡнстантінь вѣрныи въсѣмь по въсоудоу цр͠квамь • Искоусь прїемь ѡт ѻбщаго събороу съвѣта єлико ѿ б͠жїе силы бысть и блⷣгти , сїе прѣжⷣе въсѣхь соуди мои раꙁоумь . ꙗко да иже поⷣ б͠лженнѣишїе съборные цр͠кве мнѡжьства вѣрныⷯ , єдиноу и истоу любовь . єдиномысльно же ѻ въседръжители б͠ѕѣ б͠лгоьстїе дръжати • нъ понже се̏ невъꙁможно быти соудихь неꙋклоньнь и иꙁвѣстьнь инь дръжати се , аще не въ коупѣ въси епⷭкѡпи събероут се , и къжⷣо прилиное с͠тѣишїи вѣрѣ расоужⷣенїе сътвореть • Сего ради мнѡжьствоу съшъⷣшоу се ꙁде мнѡгоу , и самь ꙗкоже єдинь ѿ вась прїидоⷯ . не бо ѡтрекох се ѻ нмꙿже пае раⷣоую се съслоужитель вамь быти . нъ радоующи се съгласоую и въ коньць иꙁвести тъщоу се , донꙿде же єже ѻ б͠ѕѣ съєдиннїе въ свѣть проиꙁыдеть , ꙗко не к томꙋ раꙁдвоенїю коемоу или съмнѣнїю ѻ вѣрѣ быти • тѣмꙿже и ѻ пасхы ст͠ѣишимь д͠ни бывшоу въꙁысканїю , иꙁволи се ѻбщїимь раꙁоумѡⷨ добрѣ имѣти , єже въ єдинѡⷨ д͠ни въсѣмь ть̏ по въсоудоу сътварати • то бѡ намь боудеть добрѣише то же ъстнѣише быти въꙁможеⷮ , ѿ єже праꙁникь въ нꙿже бесъмрьтїа прїехѡмь надеждоу , свѣтло и ꙗвлнно въ єдинѡмь ѿ въсѣхь съгласно оуставлнѣмь врѣмени хранити , и непоколѣбимоу прѣбывати • въ славоу бѡ б͠жїю семоу быти мню , въ похвалоу же и славоу бл͠гоъстивые нашее вѣры и цр͠кѡвныиⷨ оуставѡмь . тѣмꙿже въсакомоу раꙁгласїю ѿ н͠нꙗ далее быти повелѣваемь . въсакомоу же єдиномыслїꙋ дрьжати се • Сїа оубѡ соудѡмь въсего събѡра написа цр͠ь , непоколѣблма к томоу прѣбывати повелѣ , и тако пакы тѣхь на свою въꙁведе полатоу • Ѿ толи оубѡ оудръжа се єдинь раꙁоумь ѿ въсⷯѣ , и раꙁдѣлшее се на мнѡгы ести цр͠кѡвное тѣло , х͠вою блⷣгтїꙋ въ єдино съета се быти • Радовааше се оубо цр͠ь ѻ исправлни толицѣ и ѻ цр͠кѡвнⷨѣ съгласи не мало • Въ сихь ꙋбо томоу соущоу , ꙗвлно цр͠еви быⷭ ꙗко нѣкоторыи фїлосѡфь єллинь сы̏и , поношаеⷮ и оукараеть цр͠а ꙗко древныⷯ римꙿскыхь цр͠еи ѻбыае раꙁоршоу , новы же нѣкые въведша самохотнѣ же и ненакаꙁаннѣ • иꙁволи же се сїа цр͠еви слышавшоу , послати с͠тѣишаго алеѯандра єже бесѣдовати съ нимь • фїлосѡфь оубо на хытрость слова надѣе се , мнѡга и несъстроена г͠лааше словеса • бл͠женныи же алеѯанꙿдрь неприестьнь сы̏и слѡвоу мнѡгꙿ же въ бжⷭтвныихь .

432v

ꙗко видѣ фїлосѡфа велерѣююща , ꙁапрѣщаю ти рее ѻ имени І͠ѵ-Х͠вѣ истиннаго б͠а нашего оумлъкноути и к томоу не г͠лаголати . и абїе слѡвоу послѣдова дѣло • вънеꙁаапоу бѡ нѣмь бысть и велерѣивыи ѻнь єꙁыкь оумлъе , и пръстѡⷨ помавае с͠тое прошааше кр͠щенїе • Сице иже юдесеⷨ б͠ь напрасныиⷨ прѣмѣннїемь иногда бывшаго влъка въ ѡве прѣтвори • и въꙁъмь пеать с͠того кр͠щенїа , съєдини се православныихь стадоу • и иже вера досадитель , н͠нꙗ похвалникь истинньи покаꙁа се • Великыи оубѡ кѡнстантинь ꙁре ѻкрⷭть себе ѿ͠ьскыи ликь , нескаꙁанноу имѣаше ѻ нихь радость , и въсакои ъсти тѣхь спⷣоблꙗше , въса ѻбилно тѣмь ꙗже на потрꙗбоу • въсѣмꙿ же мирнаа гонещимь и єдиномысльнѣ належещимь , єдины егѵ̈пьⷮсцїи пакы наинаахꙋ раꙁдѡры въвести ц͠ркви и неоукротимоую вражⷣоу , ꙗкоже и ц͠ра на гнѣвь подвигноути . иже и посланїа въ скорѣ написавь оутвръжⷣенна ѡт събора въсего , накаꙁоующаа ихь мирь имѣти межⷣоу собою . къ симь и братїю тѣхь и съслоужител нарицае . и ц͠ркѡвныⷯ дѡгмаⷮ тѣⷨ оусрьдно дръжати се ꙁавѣщавае • По сихь и дроугое б͠гооугодно пооуааше се сътворити дѣло . макарїю бѡ соущоу тогда ієрс҇лмꙿскомоу єпⷭкопоу , съ многымь молнїемь сїю въроуи слоужбоу . ꙗко да єгда съ б͠гѡмь въ палестиню въꙁвратит се , съ оусръдїем мьнѡго сп͠сителныи иꙁыскати гробь , въ нмꙿже животворещее х͠во положено быⷭ тѣло . имꙿже ѿ тл въ нетлѣнїе прїидохѡⷨ . имꙿже тъмы иꙁмѣнше се б͠гораꙁоумїа просвѣтихѡм се свѣтѡⷨ . къ симь и на кранїевѣ голгоѳꙋ , и ѻ семь ѿ сп͠сительнаго подвижемь д͠ха • Моужїе бо испрьва б͠гоборни и невѣрни по сп͠снѣи тогда стрⷭти ꙁавистїю лютою ѻдръжими , тъмѣ и ꙁабытїю подвигошеⷭ прѣдати въсеъстныи ѻнь грѡбь . такожⷣе и кранїево прѣс͠тое мѣсто , нъ и животворещее ѻнѡ дрѣво имꙿже мирь сп͠се се и моуитель попрань бысть и съмръть оумрьщвена быⷭ , конъномоу потьщаше се прѣдати беꙁ вѣстїю • Сїи оубо врътьпь въ нмꙿже живоносныи и сп͠сителныи сп͠сѡвь бѣше грѡбь , въ глъбиноу ѕѣлѡ ископавше . и каменїемь беꙁмѣрныиⷨ насыпавше , беꙁ вѣсти въсаьски сътворише мѣсто . таже и єще на высѡтоу въꙁвысивше множаишоую , каменныимь потѡноⷨ потонїасаше , дондеже долѣ нѣгде мнѡгымь насыпанїемь бжⷭтьвноую пещероу до конца беꙁ вѣсти сътворише . таже то • ни же симь беꙁвѣстїемь доволни быше ,

433r

нъ и на болшее бѣсованїе себе не пощедѣше . трѣбище бо тоу сътворише мрътвыимь и беꙁдоушныиⷨ идолѡⷨ блоуднѣи г͠лю афродитѣ , и скврънные ихь жрътвы въ нмь неѻскоудно съдѣваахоу • мнѡгымꙿ же и длъгымъ прѣшьⷣшим лѣтоⷨ , конъномоу и невѣдѣнїю прѣдань быⷭ . и толико , єлико ни же ц͠рь • ни воинь . ни намѣстнїи . ни же инь никтоже оувѣдѣти въꙁможет с͠тхь ѻнѣхь мѣсть ꙁнаменїе кое • Ѻ сихь оубо бл͠говѣрныи кѡнстантінь бл͠женнаго оубѣдивь макарїа ієрⷭлмꙿскаго єпискѡпа , несладꙿко имѣаше аще желаемое не полоуить • Въ сихь оубѡ вещехь добрѣ тѡмоу имоущꙋ , м͠терь свою степса єленоу , и въса тѡи црⷭкаа въроуи , самовластно и невъꙁбранно въса дѣиствовати црⷭкаа • Събѡрꙋ оубо съ въсакою ѿпоущеноу бывшоу ъстїю . и въсакь къжⷣо ъстнѣ въспрїеть прѣстоль , радость неиꙁг͠ланна въсоу испльни въселноую , и мирь б͠жїи прѣимѣаше въселнꙿскые цр͠квы въсе . и нитоже ино бѣ слышати , раꙁвѣ бл͠годарьстьвные къ б͠оу въꙁсилаеми гласы , и д͠вдьское ѻнѡ ѿ въсѣхь пѣваемо пѣнїе • єже , б͠е оушима нашима оуслышахѡⷨ . ѡц͠и наши повѣдаше намь дѣло єже съдѣла въ д͠ни ихь въ д͠ни прьвые . нъ н͠нѣ не въ прьвые д͠ни слышахѡⷨ . нъ въ наше д͠ни видѣхѡⷨ высѡкоую мышцоу и славоу въсесилнаго б͠а . и ꙗкоже слышахѡⷨ тако и видѣхѡⷨ • въ градѣ г͠а силь въ градѣ б͠а нашего , въ цр͠кви г͠лю б͠а живаго . ꙗже ⷭ стльпь и оутврьжⷣенїе истинѣ • ѻ ниже нѣкто въспѣвае г͠лааше , прѣславнаа въꙁг͠лаше се ѻ тебѣ граде б͠жїи • въ нюже събра нась прѣб͠лгыи б͠ь ради своего єдинорѡднааго с͠на блгⷣти , въ єже єдиноу и истинноую въсⷨѣ оуꙗснити вѣроу • проее въꙁвеселихѡм се ѻ рекшїихь намь въ дворы г͠н вънидѣмь . и въꙁлюбихѡмь г͠и бл͠голѣпїе домоу твоего и мѣсто въселнїа славы твое • и не нѣцїи и нѣцїи • нъ въса коупно въселнаа ѿ єдиного бжⷭтвнаго д͠ха ѻꙁарена бывши , единод͠шное въспѣваемь бл͠годаренїе г͠люще . велеи г͠ь и хвальнь ѕѣлѡ въ градѣ б͠а нашего въ горѣ с͠тѣи его •  нїкискаа цр͠кви ибо великь ⷭ ꙗко въ истиноу храмь его . высѡкꙿ же и дльгь и красьнь добротою пае въсѣхь ц͠ркѡвь л͠ьскыиⷯ , тѣмꙿже и красные въ нмь походише ногы , бл͠говѣствоующее въсеи въселнѣи мирь и бл͠гаа . велеи г͠ь и творе юдеса єдинь , славнаа же и юднаа имꙿже нѣⷭ исла • велеи прѣмѣноуеи врѣмена и лѣта . прѣмѣноуеи ц͠ре и дроугые оустраеи , не тъкмо вѣрные нъ и невѣрные . великодѣистьвныи . въсаьскыхь влⷣка . єдинь имѣеи бесмрьтїе • въсего мира съдѣтель • єдиныи и тъижⷣе б͠ь • ємоу же новоую въспѣваеⷨ пѣⷭнь гл͠юще •

433v

велеи г͠ь нашь и велїа крѣпость его и раꙁоумꙋ его нѣсть исла . ꙗко въꙁдвиже рѡгь сп͠сенїа нашего ради новаго д͠вда кѡнстантіна , и иꙁбави нась ѿ врагь нашиⷯ • и лъсть потрѣби се . и вѣра процъвте . и бл͠гоьстїе въсоу испльни ꙁемлю . тѣмже и б͠гоѡ͠ць д͠вдь ѻбрадованнѣ нѣкако въсе ꙁемльные съꙁываеть къ веселїю конце въпїе • въси єꙁици въсплещаите роуками . въскликнѣте б͠оу гласѡмь радости . ꙗко г͠ь вышнїи , страшьнь ц͠рь по въсеи ꙁемли , ꙗко въц͠ри се б͠ь наⷣ єꙁыкы • Тогда оубо бл͠женномоу макарїю іерлⷭмꙿскомоу єпкⷭѡпоу пришъⷣшоу на съборь ц͠рь повелѣ , ѻшъⷣшоу тамо иꙁыскати мѣсто с͠тго х͠а б͠а нашего въск͠рсенїа , и кранїевоу голꙿгоѳоу , и животворещее дрѣво • Въ сихь оубо добрѣ имѣ , и матерь свою с͠тѣишоую єленоу стеѱа ц͠рь . и въса тои върꙋи црⷭкаа самовластно владати • Врѣмени оубо не многꙋ прѣшъⷣшоу , ꙁрить въ видѣни свѣтла нѣкоего нескаꙁанныⷨ сїающа свѣтѡмь , и тои повелѣвающа въ ієрⷭлмь поити , и иже ѿ іоудеи ꙁависти ради съкръвеныи живоносныи гробь и с͠тѣишаа мѣста съ живодавцемь крⷭтѡмь прилежно иꙁыскати • абїе оубо въꙁъбноувши , въꙁлюблнномоу с͠нови въса ꙗвлнна оустрои • Неиꙁреенные оубо радости исплънꙿ се ѻ семь ц͠рь , слышаное на дѣло тъщааше се иꙁвести . и м͠тери оубѡ въсакоу ꙋготовль ъсть . и множьство богаⷮствам мнѡго давь , въ ієрлⷭмь тоу ѿпоусти • Сїа же ꙗко слышавь бл͠женыи макарїе ієрⷭлмꙿскыи єпⷭкѡпь , съ вьсакою ъстїю бл͠женоую оусрѣте єленоу . и въ градь въшⷣьше не по мноѕѣ желаемое съ тъщанїемь искати наеше алюще и постеще и молеще се прилежо , и въсако твореще ѻ семь тъщанїе . нъ иже юдесеⷨ б͠ь не прѣꙁрѣ на мнѡѕѣ толикое тѣхь тъщанїе беꙁдѣлно покаꙁати . нъ въ сънѣ бл͠женомоу макарїю подробноу въса ѿкры . андрїаноу бѡ ц͠рю иногда капище връхоу живоноснаго сътворшоу гроба , и коумирь скврьнные афрѡдиты въ нмь поставльшоу , мнѡгоъстна того оустроиль бѣше • Бл͠женаа же въ истиноу єлена ꙗко црⷭкое наело въ роукоу имѣе , съ бл͠женѣишимь макарїемь капище до конца раꙁори , мнѡжьствѡⷨ многѡⷨ хытрьцемь се съдѣавшимь . въ глъбиноу же мнѡгоу ѕѣлѡ ископавшемь , абїе живоносныи ꙗви се грѡбь и кранїево мѣсто ,

434r

и къ вьстокѡⷨ блиꙁоу сихь три крⷭти погребени . множае же и єще потъщавше се , ѻбрѣтоше и ъстные гвоꙁдые , ими же скврънные б͠гооубїице бжⷭтвное х͠а б͠а пригвоꙁдише тѣло • Недооумѣющиⷨ же которое ⷭ дрѣво иже х͠а и б͠а плъть поносившее , и бл͠женнѣи єленѣ въ велицѣ пеали соущи , оупрѣмоужⷣраеть б͠ь своего архїереа юднѣ же и б͠голѣпнѣ . нѣкоторои бо ѿ нароитыихь жень и бл͠городныихь недоугѡⷨ съдръжимѣ ѕѣлныⷨ и до конца живѡта ѿаанѣ и послѣднꙗа дышоущи , приложише котороежⷣо дрѣво , и абїе поꙁна се животворивыи крⷭть • ꙗко бѡ тъїю мрътвои прикосноу се , абїе напрасно ꙁдрава до конца оустрои се , славещи и благодарещи прѣбл͠гаго б͠а • Ст͠аа же въ истиноу и прѣбл͠женаа єлена неиꙁг͠ланные испльнши се радости , бл͠годарьстьвные ѿ срⷣца въꙁсилааше къ б͠оу пѣсни • бл͠годароу те гл͠ющи сладꙿаишїи і͠е , ꙗко недостоиноу ме соущꙋ сицевѣи блгⷣти споⷣбиль еси • Слоухоу же ѻ семь по въсоудоу пронесꙿшоу се , мнѡжьства мнѡга нарѡды събраше се на видѣнїе живодавца крⷭта • Бл͠женыи же патрїархь макарїе въꙁьшъⷣ на амвѡнь , ꙗвлна того въсѣмь покаꙁа • Ст͠аа же єлена въꙁъмши есть ѿ ъстнаго дрѣва съ мнѡѕⷨѣ страхѡⷨ и бл͠гоговѣнїемь съ ъстными гвоꙁдьми , оу себе ъстнѣ хранꙗше . тъще се с͠нови въ виꙁантїю та ѿнести • проее же ъстномоу прѣдасть макарїю на покаꙁанїе иже по томь быти хотещимь родовѡⷨ • И по семь ц͠рца повелѣ цр͠кѡвь съꙁдати на мѣстѣ идеже животворещїи ѻбрѣте се крⷭть . такожде же и на ъстнѣмь гробѣ с͠того х͠а б͠а нашего въскр͠сенїа . и дроугоую на кранїевѣ мѣстѣ . и въ гѳꙿсимани же ѕѣлѡ ъстноу въꙁдвиже цр͠кѡвь , въ име прѣславные б͠це идеже то с͠тѣишїи сть гробь • и ꙗкоже мнѡѕи гл͠ють тѡ мѣсто быти оудоль плаевнаа . и потокь кдрьскыи . и оудѡль іѡсафатова • и врътоградь въ нмꙿже г͠дь прѣдань быⷭ • Къ вьстокѡмꙿ же на єлеѡнꙿскоую въꙁьшъⷣши гѡроу , ѿ неже ѡблакѡⷨ г͠ь на н͠бса въꙁеть бысть , и тамо ъстноу сътвори цр͠ковꙿ • та же на грѡбь съшъⷣши лаꙁарѡвь въ виѳанїю двѣ пъприщи ѿ града ѿстоещи • и тѡплыми того ѻмоивши слъꙁами . и прилежно помолши се , и тоу въ име ст͠го и праведнаго лаꙁара въꙁдвиже храмь • По семь на іѡрданꙿскоую поиде рѣкоу , въ ни же г͠ь въсемирныи потопи грѣхь ,

434v

и тоу славноу въꙁⷣвиже цр͠ковь • іѡрданꙿ же прѣшъⷣши и пещероу въ ни же ъстныи прⷣетеа поживе ѻбрѣтꙿши , цр͠кѡвь сътвори въ име крⷭтлво • Таже на мѣсто ѿ нго же илїа на н͠бо въꙁеть быⷭ шъⷣши , и тамо цр͠кѡвь оустроити повелѣ , въ име прⷪрка • етыремꙿ же д͠немь поуть пошъⷣши , градь тїверїадꙿскыи постиже . и мѣсто дванадесетопрѣстолное сице ѻбыно ꙁовомо ѡбрѣтꙿши на нмꙿже г͠ь нашь сѣде оуиль бѣше , на нмꙿже и петь хлѣбь оумножи и петь насыти тысоущь • таже въ каперꙿнаоумь ꙁовомое село тоу соуще блиꙁь идеже поживе г͠ь . тоу бѡ быⷭ и б͠гослововь дѡмь идеже сп͠сь съ оуеникы таиноую сътвори веероу . тоу же и сътниково быⷭ юдо , идеже покровь раꙁорше свѣсише раслаблнаго • Сїа въса ѻкрⷭть тїверїады бл͠женаа єлена ѻбьшъⷣши мѣста , ъстные на нихь повелѣ въꙁдвигноути храмы , въ славоу сп͠са и влⷣкы нашего х͠а б͠а • Таже на мѣсто шъдꙿши идеже х͠с крьвотоивоую исцѣли , въ име животворещаго крⷭта въꙁдвиже цр͠кѡвь • И ѿ тоудоу мѣсто достиже на нмꙿже х͠с юдодѣиствова съ петыми хлѣбы и двѣма рыбама . и тоу ъстноу повелѣ съꙁдати цр͠кѡвь • На тїверїадꙿское же мѡре ѿ тоудоу шъⷣши . идеже по въскрѣсени ловещимь оуеникѡⷨ ꙗви се сп͠сь , идеже и хлѣбь покаꙁа и рыбоу на оуглхь , єгда и стѡ и петдесеⷮ и три̏ оуловише рыбы , въ име с͠тыхь апⷭль съꙁдати повелѣ цр͠кѡвь • Ѿ тоудꙋ же ошъⷣши пъприщи двѣ , и марїе магдалины ѻбрѣтꙿши домь , и тоу цр͠кѡвь повелѣ съꙁдати • таже въ градь тїверїадꙿскыи въшъдши . и домь тъще петровы ѻбрѣтꙿши въ нмꙿже ѿ сп͠са исцѣлна бывши , славоу въꙁсилааше . и тоу въ име с͠того и връховнаго апⷭломь петра въꙁдвиже цр͠кѡвь . Ѿ тїверїады же въꙁⷣвигши се и шъствовавши къ ꙁападоу стадїи десеть , въꙁыде на Ѳавѡрꙿскоую гороу идеже блⷭви мелꙿхїседекь авраама . и поискавши мѣсто на нмꙿже прѣѡбраꙁи се г͠ь нашь і͠ х͠с и ѻбрѣтꙿши , и тоу цр͠ковь въ име сп͠сѡво же и ст͠ыхь апⷭль петра и іакѡва и іѡанна въꙁдвиже • таже въ наꙁареть ѻшъⷣши и мѣсто иꙁыскавши на нмꙿже гаврїиль радость къ д͠вѣи принесе , цр͠кѡвь ѕѣлѡ красноу въ име приснод͠вѣи въꙁдвиже • Ѿ града же наꙁарета въꙁⷣвигꙿши се , постиже село кана галїлеиское въ нмꙿже сїмѡна кананита бракь быⷭ , идеже х͠с и вѡдꙋ на вино прѣтвори , и храмь с͠щеннѣишїи тамо сътвори • Таже въ виѳлеемь ѻшъдши ѿстоещь ѿ с͠того града стадїи ѕ͠ . и тамо цр͠кѡвь великоу и крⷭтовидноу съꙁда , въ име г͠а нашего І͠ѵ Х͠а • Ѿ виѳлеема же иꙁьшъⷣши , иꙁыска мѣсто идеже ѿ ірѡда иꙁбиены быше с͠тїи младенци , и тоу въ име их цр͠кѡвь въꙁдвиже •

435r

И ѿ тоудꙋ прѣшъⷣши , ѻбрѣте мѣсто на нмꙿже аг͠гель бл͠говѣсти пастыремь радость велїю . и тоу цр͠кѡвь въ име прѣтⷭые б͠це и іѡсифа ѻброуника въꙁⷣвиже • Въꙁыде же и въ с͠тыи сїѡнь на высѡтѣ соущꙋ с͠тго града къ югоу , на нмꙿже бл͠женаа єлена прѣкраснꙋ съꙁда цр͠кѡвь , въ высѡтоу же и длъготоу ѻловоⷨ покрывши • раꙁдѣли же и мѣста въ нихꙿже коежⷣо юдо быⷭ . ѿ десные оубо страны храма , жилище х͠вѣхь оуеникь и апⷭль , идеже съкрывше се страха ради іоудеиска , идеже и прⷣѣста имь сп͠сь ꙁатворенѡмь соущемь дверемь . ѿ лѣвые же порфїры стлъпь идеже ꙁа выю свеꙁань бысть х͠с . цр͠кве же ѻ десноую ести оумывалница , идеже сп͠сь оуеникѡⷨ ногы оумыть , идеже исъхѡдь с͠тго д͠ха быⷭ на с͠тые апⷭлы . ѿ лѣвые же грѡбь д͠вда прⷪрка . сътвори же каїафинь дворь цр͠кѡвь въ име с͠тыхь апⷭль петра и павла • Ѿстоитꙿ же с͠тое въскр͠сенїе ѿ с͠тго сїѡна , єдино пъприще • Не тьїюⷤ , нъ и ины мнѡгы и раꙁлины сътвори цр͠квы . въ оудѡли прⷪрка іеремїе . и на истоницѣ сїлѡамли . и с͠тѣмь лиѳѡстратѣ с͠тымь кѵ̈роу іѡанноу храмь . и оу доуба амꙿврїиска . и на селѣ скоуделниа • Сїа въса оусръдно добрѣ же и ьстнѣ оустроивши с͠таа и бл͠женаа єлена съжителница кѡнстантинова , м͠ти же бл͠женаго кѡнстантіна , мнѡжьства мнѡга селꙿ же и градѡвь цр͠квамь ѿдасть , и ина мнѡга стежанїа бесисльна . ꙁлатѡмꙿ же и сребрѡмь и каменїемь и бисрѡмь с͠тые оукраси иконы , и с͠тые же такожⷣе и ъстные съсоуды . ꙁлата же мнѡга бесисльна цр͠квамь и оубѡгымь раꙁдасть • Ст͠го же патрїарха макарїа мнѡгыми дарми поьть , въꙁврати се къ своемоу с͠ноу и великомоу въ ц͠рехь кѡнстантіноу , носещи и юже хранꙗше ѿ ъстнаго и животворещаго крⷭта есть , и ъстные гвоꙁдые сп͠сѡвы • Пришьⷣши оубѡ въ виꙁантїю , мнѡгоъстнѣ ѿ с͠на прїета бысть . радости же мнѡгы ц͠рь испльннь бывь , и есть животвориваго дрѣва ъстнѣ и съ страхѡⷨ ѻблобыꙁавь , въ ꙁлатѣ скровищи прѣдасть хранити се • Ѿ гвоꙁдеи же есть нѣкꙋю въ своеⷨ шлѣмѣ ꙁакова , дроугоую же въ масимѣ своего конꙗ положи • ꙗко исплънити се и въ семь словеси прⷪрьскомоу г͠лющомоу . въ д͠нь ѻнь боудеⷮ на оуꙁдѣ конꙗ ц͠рева , с͠тое г͠а въседръжителꙗ • И бѣ проее ц͠рь свѣтло праꙁноуе и веселе се и благодаре б͠а , сътворꙿшаго ємоу таковаа и толика бл͠гаа • и ревностїю же мнѡгою и рьвенїемь подвиг се , сътвори крⷭты три , по ислоу покаꙁанномоу ємоу на бранехь • пръвое оубо въ римѣ • второе въ виꙁантїи • третїе єгда мость сътвори на рѣцѣ доунавсцѣи • и нарее име пръвомоу , І͠ • второмоу же ,

435v

Х͠с • и третїемоу , нїка • ираклїемꙿ же ц͠ремь нареень быⷭ , анїкїпѡс • сирѣь непобѣдимы . иже и до днⷭь на великѡмь порфїрѣ стлъпѣ • Гл͠тꙿ же се ѿ многыхь ꙗко трищи въ лѣтѣ аг͠гль г͠нь ѿ н͠бсь съходить въ полоунощи и пое трис͠тꙋю пѣснь и каде и осѣнꙗе ъстныи непобѣдимы крⷭть . мⷭца маїа въ седмыи • и мⷭца септеврїа въ д͠і . и въ неⷣлю третїю с͠тые етвородесетнице въ нюже и поканꙗеⷨ ⷭ • Бл͠женаа же єлена врѣме нѣколико съ с͠нѡмь прѣбывши , въ римь ѻтиде . и тамо мало поживши врѣме , къ лоуьшїи и неконаемѣи прѣиде жиꙁни , лѣтѡⷨ соущи нѣгде ѡсмьдесетиⷨ въса по инꙋ и добрѣ оуправльши • Бл͠гоъстивыи же и великыи ц͠ръ кѡнстантінь ꙗко въсе наелꙿство поⷣ собою оустрои . и мирь б͠жїи въса прѣимѣаше цр͠кѡвна , веселꙗше се д͠шею . и соущїимь въ полатѣ ꙁаповѣда єлици с͠щенныимь касают се книгамь , и єлици бжⷭтвнаа проитаюⷮ словеса , въ б͠говидѣнїе оумь въꙁводити и проитаемыим прилежно вънимати • И въ м͠лтвахꙿ же стоещемь , на н͠бо въꙁдѣвати роуцѣ и ѿ ѻноудꙋ помощь просити . къ симь и д͠нь недѣлныи праꙁдновати коупно въсѣмь оуꙁаконоположи , ꙗко пръвы соущь д͠нь и сп͠снаго съмотренїа ѡбраꙁь • с͠щеникы же и дїакѡны велицѣ спⷣоблꙗвааше ъсти , и множаишаа пѣнїа же и славословїа и м͠лтвы въ д͠нь неⷣлныи творити въсе въꙁдвиже л͠кы • По семь и петьныи постити и поитати д͠нь , памети ради иже въ нмь съдѣаныхь на ѡбщаго съдѣтелꙗ и сп͠са х͠а , и съ вьсацѣмь оусръдїемь и вѣрою въ цр͠кваⷯ пождавати даже до конъные м͠лтвы • Соущїихꙿ же въ воинствѣ наоуи сице • Егда на бранехь сълоуите се , достоиⷮ на пол исходити на мѣсто исто и тоу пръвѣе беꙁмльвно пооуити се , и тако ꙗко иꙁь єдинѣхь оусть прилежноу выспꙋщати къ б͠оу м͠лтвоу . и того наⷣ въсѣми вѣдѣти б͠а въсакомоу бл͠гоу давца . и горѣ въꙁдавати къ б͠оу роуцѣ и г͠лати сице • тебе єдинаго г͠и съвѣмы б͠а • тебе ц͠ра ꙁнаемь • тебе помощника исповѣдоуемь • ѿ тебе побѣдителнаа въспрїехѡⷨ • тобою крѣпкые покорихѡⷨ врагы . ѿ тебе наетыимь благымь , блⷣгть поꙁнаваемь • на те и въ боудещїи вѣкь оуповаемь • тебѣ въси быхѡмь раби • нашего ц͠ра дльгожителна намь и побѣдителꙗ съхрани молим се •

436r

Сице въ свѣтоносны недѣлныи д͠нь ꙁаконоположи творити воинꙿскыⷨ инѡⷨ . и таковые въ м͠лтвахь къ б͠оу въспоущати г͠лы . самꙿ же себе въ прⷣѣреенные д͠ни ꙁатварааше єдинь єдиномоу бесѣдꙋе б͠оу . оумилными же молбами на колѣноу прѣклонꙿ се , обѣщанныиⷯ молꙗше се полоуити б͠лгь • въ сп͠сные же праꙁниные д͠ни протеѕааше пость , въсакою крѣпостїю д͠шевною же и тѣлесною бжⷭствнаа с͠щеноꙁренїа съвръшае • въ свѣтлꙋю же и свѣтоносноую нѡщь с͠тые г͠лю пасхы въсоу нощь д͠нь твораше прѣложь нощь тъмноую на д͠нь • по въсего бѡ града стльпѡⷯ ламꙿбады ѕѣлѡ великы въꙁжещи повелѣвааше , и пае въсакоⷢ ѡгнꙗ свѣтлѣишїи иꙁпоущаахоу свѣть • и бѣ видѣти нощь свѣтѡм ѕѣлныиⷨ прѣвъсходещоу д͠нь • постигꙿшоу же д͠ню , спасномоу блгⷣтелꙿствоу подражае , въсѣмь еꙁыкѡм и народѡⷨ бл͠гоподателноу простирааше десницоу въсѣмь ѻбилно въса подавае • Нѣкогда же на ѡбѣдь єпⷭкѡпы приꙁвавь , сицевое къ нимь подвиже слово • Блⷣгтїю въсещедраго влⷣкы б͠а , таковѣи спⷣобих се блⷣгти . ꙗко въсе иже прѣжⷣе мене прѣвъꙁыти ц͠ре и б͠гораꙁоумїю спⷣобити се ꙗкоже никтоже инь . Къ симꙿ же и вашего блⷭвенїа насладити се спⷣобих се . толикыⷯ ѿц͠ь • толикыиⷯ аг͠ель • толикыⷯ б͠жїихь слоугь • нъ понже инь инь по аг͠гелѣхь б͠ви приближающꙿ се кромѣ с͠тльскаго мѣста , жаланїе имѣю мнѡго аще мощно би , ꙗко да и аꙁь б͠ви себе вась ради приближоу , и с͠тльскаго спⷣоблю се дара . Они же къ нмꙋ тихѡмь лицемь и радостною ѿвѣщаше д͠шею • ты б͠гомь поставлнь еси єпⷭкѡпь • послѣдованїе оубо словꙋ расматрае , ѻбладаемые въсе съматраи ꙗко ѿ б͠а тебѣ върꙋены , и єлика ти сила бл͠гоъстиво проваждаи житїе , и тѣхꙿжⷣе вѣньць и поьстеи с͠тльскыхь несоуменно въспрїимеши • Прѣлоукавыи же дїавѡль не трьпе на мнѡѕѣ х͠во въ сьмирени быти стадо , пакы на ц͠ркѡвь великоу подвиже брань • нъ сїа оубо послѣжⷣе • Млъвѣ оубо подвигꙿши се не малѣ тогда , и метежоу мнѡгоу на въсе нападшоу , насилїю бо мнѡгоу въставшоу ради атекнине , сирѣь ради беседїа , и ѿ властеи насилїе народѡⷨ множааше се . нъ б͠голюбьꙁныи ц͠рь се оутѡли въꙁаконивь сице • Ꙗко иже ѻ едѣхь потъщавших се родити и немогоущихь рѡдити , милованїю спⷣоблꙗвати . а иже въ цѣломоудри и въꙁдрьжани пожившимь и беседнѡⷨ бывшимь , юдити се достоить . и тⷯѣ не ѻꙁлоблꙗти • И по семь въꙁакони , ѿноудь євреѡмь хрїстїанина не имѣти раба . нъ въсакоу свободоу томоу даати • таже и нехотещихь женити се , нъ тако въ истотѣ прѣбывати иꙁволившимь , ѿ ц͠ркѡвь питати се ц͠реви тѣмь ꙗже на потрѣбоу подающимь • ц͠рквамꙿ же наипае потрѣбнаа ц͠рь нещедно подавааше .

436v

ѻвогда оубѡ достоанїа ꙁемльнаа , ѻвогда же имѣнїа . такожⷣе же и оубѡгымь моужемь . и сирымь • и дѣтемь • и вдовицамь поⷣбнѣ • Къ симь и ѻдѣанїа и постел и пище доволно . таже и б͠жїаго соуда страхь въ оумѣ имѣе , жестокыми и досадителными стрѣлами срⷣца хыщникѡм и грабителмь оуꙗꙁвѣаше , тъще се въсѣхь въ б͠жїи страхь привести • Въ тридесетихꙿ же лѣтѣхь , на коюжⷣо десетицоу праꙁникь твораше , х͠оу ц͠рю бл͠годарьстьвнаа въꙁсилае . и въ пръвые оубо десетице праꙁникь , пръваго своего с͠на кѡнстантіна црⷭтвїа поете санѡмь • Въ вторыє же десетице втораго своего с͠на кѡнстантіа , тоюжⷣе дїадимою ѻбложи • Въ третїи же праꙁникь третїе десетице , и мъншаго с͠на кѡнстоу тогожⷣе црⷭтвїа санѡмь поьте • Ненавистника же доброу дїавѡла ꙁависть , ꙗкоже тъмьнь нѣкоторыи ѡблакь свѣтлаго сл͠нца покрывааше лоуе • съмоущенїю бѡ не малоу ꙗкоже прѣжⷣе рѣхѡⷨ въ б͠жїиⷯ подвигꙿшꙋ се ц͠рквахь , б͠голюбъꙁныи кѡнстантінь пеали оуꙗꙁвлꙗаше се стрѣлою • не могы же тръпѣти на мнѡѕѣ семꙋ простирати се съмꙋщенїю и млъвѣ , повелѣ писанїа по въсоудоу въсѣмь написати ц͠рквамь повелѣвающаа сице • Побѣдитель кѡнстантінь и великоъстныи , иже по въсоудоу єпⷭкѡпоⷨ . Елма оубѡ неꙁдраваго любопрѣнїа ражⷣеженїемь нѣцїи гоними , въсѣхь съмоущати наинають , є же бѣды вышьшоую не съвѣмь . ради сего вашеи повелѣваемь ъсти , кромѣ въсакое вины събратное въ єдино , и съборь съставити . и роукоу подати трѣбоующїимь помощь , и исцѣлити братїю погыбноути хотещоую , и въ єдиномыслїе съетати раꙁстоещее се оуды , исправити же съгрѣшеное дондеже врѣме настоить , ꙗко да мнѡгымь странамь поⷣбающее подасте съгласїе . єже оувы беꙁмѣстїа хоудыихь л͠кь погоуби въꙁношенїе . ꙁанже се , и влⷣцѣ въсѣхь б͠оу ꙋгодно и намь въсакое м͠лтвы вышьше , и вамь самѣмь . и аще оубѡ мирь въведете , не малоу виноу бл͠гославїа въсѣмь ͠лкѡмь исповѣдовати непщоую • не ѿлагаите оубо проее . нъ ц͠ркѡвномꙋ и апⷭльскомоу послѣдоующе правилоу , погрѣшеномоу прилиное враеванїе подати потъщите се • ꙗко да ѿ въсакое хꙋлы и раꙁдорь свободноу сътворите ц͠ркѡвь , и моа ѻбльгꙿите попеенїа • и мирь оубо н͠нꙗ съпротивещим се подавше , великоу мъꙁдоу себѣ исходатаите . и б͠ь съхранить вась братїа въꙁлюблнаа •

437r

Елма же црⷭкаа по въсоудꙋ протекоше посланїа велещаа не ѿлагати ѿноудь комоу нъ къ іерⷭлимоу въскорѣ творити шъствїе , въꙁъмше се въса множьства єпⷭкпь , и мнѡѕи бесисльни нароитыⷯ людїи нарѡды , въ ієрлⷭмь сътѣкаахоу се • макдѡнꙗне и ѿ панѡнїе же и мисїе • прїиде же и перꙿскыиⷯ єпкⷭѡпь ъстно съсловїе • поⷣбнѣ же и ѳракїане • и кїлїкїане и каппадѡке . сѵ̈рїа же въса и месѡпотамїа . фїнїкꙗне и аравїте и съ ними и палестинꙗне • Егѵ̈птѣне же и лївїа , и иже въ ѳївеисцѣи живоущеи странѣ • моужїе и словоⷨ и дѣлѡмь нарѡити , и въсакого оуенїа словеснаго иꙁпльнни , имꙿ же наелствꙋе бѣше мнѡгыи въ бжⷭтвныхь великыи аѳанасїе • Съшⷣьшоу се оубѡ събороу и праваа оутвръдившоу велѣнїа , съпротивь прѣрѣкоующихь въ поꙁнанїе приведоше истинѣ . непокорꙿшїихꙿ же се нъ єще соурѡвѣ належещиⷯ , коньномоу прѣдаше проклетїю • Радость оубо неиꙁг͠ланнаа въсь ѻбьеть съборь , и бѣхоу веселеще се коупно и бл͠годареще • Въ тѡ же врѣме и црⷭкаа приспѣше писанїа , повелѣвающаа , въсемоу събороу с͠тго х͠ва въск͠рсенїа храмоу ѻбновлнїе сътворити • иже бѡ въ мѣсто црⷭкаго ѡбраꙁа на се посланныи , не прость нѣкоторыи и ѿ сълоуивших се бѣше . нъ великь въ словѣ и въ исповѣдани ѻ х͠вѣ вѣрѣ • нъ ть оубо ѡ оупокоени събора , и ѻ нищихь и странныхь и оубѡгыхь пеаше се • б͠жїе же слоугы молбами и м͠лтвами праꙁникь съвръшаахоу . ины же съ скаꙁанми бжⷭтвнаа ьтенїа , коупно и недооумѣннаа ѿкрываахоу раꙁоумѣнїа • дрꙋѕїи , бжⷭтвные слоужбы ѻ мирꙿскѡм ꙋстраахоу съмирени и ѻ б͠жїи цр͠кви • нъ и ѻ самѡмь ц͠ри иже толикыиⷨ бл͠гымь винѡвнѣмь , б͠голюбьꙁные къ б͠оу въꙁсилаахꙋ слꙋжбы . и сице ѻбновлнїа съвръши се праꙁникь , въ тридесетное лѣто бл͠гоъстиваго ц͠ра кѡнстантіна . а ꙗко сп͠сѡвоу поътоше с͠тго въскр͠сенїа цр͠кѡвь , и сп͠сителныи грѡбь . и ꙗковы црⷭкые поьсти ꙁлата же и сребра и каменїи ъстнїиⷯ , въ бжⷭтвныихь писанихь люботроудеи се ѻбрещеть , намꙿ же ѻ сихь врѣме не подаеⷮ скаꙁовати подрѡбноу • Съи великыи съборь великыиⷨ цр͠емь кѡнстантіномь второе съвѣмы събрань въ самѡмь ієрлⷭмѣ по пръвѣмь ѻнѡмь иже съ нїки вїѳїнскои . не по малѣ же по сихь , второмоу своемоу с͠ноу бракь сътвори ѕѣлѡ ъстьнь • таже ꙗко въсоу въселноу поⷣ собою покореноу видѣвь , трїемь своимь с͠новѡⷨ въ наслѣдїе тоу раꙁдѣли • и пръвомꙋ оубо своемꙋ с͠ноу , ѡ͠ца своего ѿдасть наелꙿство .

437v

ꙁападноую же власть второмоу . а иже посрѣдѣ ѻбоихь наелство , третїемоу • Не по мнѡѕѣ же врѣмени брани на въстоцѣ ѿ варꙿварь слышанѣ бывши , на перꙿсы воевати готовааше се • Се же соудивь подвиѕааше воинꙿскаа мнѡжьства . нъ и єпкⷭпы съ многымь молꙗше оусръдїемь споутници ємоу быти • не хотѣше бѡ ни въ малѣ тѣхь раꙁлоуень быти • мнѡгыимꙿ бѡ оусрьдиеⷨ и горещею любовїю оу с͠тго събора сѣнь ꙗкоже мѡѵ̈си ѻнь великы въдроужати испросиль бѣше , єже въ ни бжⷭтвные выноу сътварати слоужбы . юже и ѕѣлѡ оукраси браинными пъстрѡтами , и ꙁлатомꙿ же и каменїи ъстными . и єгⷣа оубѡ въ вардарꙿскые далее ѿхождааше страны , неоскоуднѣ съ нимь носима бѣ , ꙗко да ни же на бранехь цр͠кѡвнаго лишит се дара • радостни оубѡ ѡ семь быше ѕѣлѡ епⷭкпи , никако же ѿ нго раꙁдѣлни быти иꙁвоꙗюще • какѡ бѡ и не хотѣхоу , ꙁреще црⷭкое велиїе до конца бжⷭтвнѣи покорено цр͠кви . и бѣ видѣти црⷭкоую д͠шоу въ многыхь раꙁдѣлшоу се тѣлесехь • По сихь и ц͠ркѡвь въꙁдвиже красноу и мнѡгоъстноу , въ вѣноую похвалꙋ сп͠са и б͠а нашего апⷭль • въ оумѣ имѣе и свои тоу сътворити грѡбь , и по сконани въ нмь положеноу быти . тѣмꙿже и прѣꙁмѣрною вѣрою и оусръдїемь съдръжимь , два на десете ковегь с͠тыⷨ оустрои апⷭлѡмь , ꙁлатѡⷨ мнѡгомь и каменїемь оукрашены . и шесть оубо ѿ десные положи страны , и шесть ѿ лѣвые . по срѣдѣ же ихь свою хоте положити ракоу , ꙗко да м͠лтвамь спⷣоблꙗет се иже въ нмь съвръшати се хотеть . єже и бысть томоу и въ семь поспѣшившоу • Накаꙁа же свое с͠ны бл͠гоъстивые дръжат се вѣры , ꙁлѡславные же догматы до конца ѿвращати се . а єже и болшее , на въсѣхь ц͠ра и б͠а въсед͠шно имѣти надеждоу • и томоу покланꙗти се и того славити . и того вѣдѣти творца и съдѣтелꙗ и строителꙗ въсеи твари . и ина мнѡга такова • пришъⷣше въ никомидїискыи градь , ц͠рскые и тоу правлꙗаше вещи • Нѣцїи же рѣще ꙗко ѿ тоудоу хотѣше къ ієрлⷭмоу поити и тамо кр͠щенїе прїети блгⷣть на іѡрданꙿсцѣи рѣцѣ , идеже г͠ь въсемирныи потопи грѣхь , нъ недоугоу тогда того постигꙿшоу , єпⷭкѡпы събравь кр͠щенїа прїеть дарь • Се же мнѡѕѣмь невѣрно бысть мнити се • Како бѡ толикы и таковы • и великыимь дарованїѡⷨ спⷣобивыи се , кромѣ кр͠щенїа дара творити можаше ѿ бжⷭтвныхь то • Како же ли и великыи ѻнь и въселенꙿскы събрати хотѣще съборь и ѿ нго блⷭвенїа спⷣобити се . аще не спⷣобилꙿ се би кр͠щенїа дароу • Двѣма оубѡ къ тридесетимь лѣтѡⷨ испльншем се црⷭтвїа его , живота же его въсего шесть десеⷮ и шестое , проее цѣломꙋдрьное и истое проваждааше житїе , сквръны въсакое и неистоты до конца оищень • Своистьвнаа же томоу ѿ б͠а дарованнаа сїа бѣше . моужьствѡⷨ свѣтьль въ вьсеⷨ • храбрь дш͠ею . ѡстрь оумѡмь • моудрѡстїю слова гльбокь • въ правосоуди правь • въ подаанїе готовь . красьнь лицемь . въ бранехь моужьстьвꙿнь • на варꙿвары великь .

438r

въ межⷣособныⷯ непобѣдимь . въ вѣрѣ крѣпькь и непоколѣблмь . въ сидѣни красинꙿ же и бл͠говидьнь . радостьнь лицемь . въꙁрастѡмь тѣлеснымь срѣднїи . дебелоу имѣе выю . въꙁорѡⷨ ръмьнь . власы главные на ести имѣе брадою же не ѕѣлѡ скꙋдьнь . ꙫима красьнь • въсѣмь въжⷣелѣньнь . кротькь . бл͠гопристоупьнь . тихь . ѕѣлѡ млⷭтивь . правосоудь . смѣрень . бл͠гооутробьнь . л͠колюбивь . Тѣмꙿ же и ѿ мнѡгыⷯ оукараеⷨ бѣше ѿ иже къ б͠оу не правѣ ходещихь . иже , въ бл͠гоьстивыхь оубо ѡбраꙁомь ꙗвлꙗахоу се , дѣлы же неъстивыхь жителꙿствоваахоу . ихꙿ же ногы скоры бѣхоу пролїати кръвь , и страсть на поутехь ихь . ѡт сихь понашаемь ѻ прѣмнѡѕѣи кротости бѣше , ꙗко тѣхь бѣсованїю не сълагае се • нъ ѻнⷯѣ оубѡ не надлъѕѣ б͠жїи постиже соудь . самь же ц͠рь д͠шоу словесноую неврѣдноу хранꙗше . ꙁаконы же и ѻбыае б͠оу ѕѣлѡ любъꙁные постави . градовѡⷨ . вѡемь . послоушнымь . кнеѕемь . цр͠квамь • и ина въса бл͠гоьстивниѣ оуꙁаконоположи • Ноуждно оубо и се ꙁабꙿвенїа глъбинаⷨ не прѣдати се въмѣнихь того добродѣтѣль на полѕоу въсѣмь покаꙁати • нѣкогда оубо бл͠гополоуно врѣме ѻбрѣть , и въсепослоушное въкоупѣ събравше се ѻкрⷭть себе видѣвь , радостною д͠шею въса по исходѣ д͠ше хотещаа сълоуити се комоужⷣо ꙗвлнна покаꙁа • какова ѿ б͠а б͠голюбьꙁныимь хранима соуть • какова красѡта . какова въꙁмъꙁдїа . каковы поьсти • какова радость • каковы ѻбитѣли • Какова же пакы иже не по истинѣ ходещихь ожидают ꙁлаа • какова моуенїа • какѡвь страхь • каковь стоудь . какова ѿ бѣсѡвь истеѕанїа , въса въсѣхь добрѣ накаꙁа равноапⷭльныи кѡньстантінь • Елма же єже къ б͠оу ѻшъствїе раꙁоумѣ , радовааше се д͠шею , и црⷭкаа въса по иноу ꙋреждааше , не млъвѣ ни съмоущенїю въ д͠нь моего веселїа сълоуити се ꙁапрѣщааше , ꙗко ѿ тѣла хощоу раꙁлоуити се и съ х͠ѡмь быти • Вонаелници же ц͠ра ꙗко сїа вѣщающа слышавше , и послѣднꙗа дышоуща видѣвше , плаа и рыданїа въплъ въсь испльнꙗаше въꙁдоухь •

438v

къ нимꙿ же тисѣмь гласѡмь доблыи ѿвѣщавааше кѡнстантінь . и оутѣшителными словесы тѣхь оутѣшааше д͠ше г͠л• н͠нꙗ истинные спⷣобисте се жиꙁни • н͠нꙗ истинноую ѻбрѣтосте вѣроу . въ ни же и прѣбываите , и стоите • и крѣпите се • и б͠ь мира боуди съ вами • Таже римлꙗны иже въ црⷭтвоующимь град живоущее , великыми и ъстными поьте дарꙿми , єлици тѣхь оусръдїе оусладити довлѣахоу • Сїа въса и множаишаа сихь , въ вьсее пеⷮдесетнице седмыхь недѣлꙗхь ꙁавѣща и съвръши и оустави . въ вьсеъстныи же праꙁникь петꙿдесетныи . на иже д͠хь с͠тыи въ видѣни ѡгньныихь єꙁыкь на с͠тые х͠вы оуеникы на апⷭлы съниде . въ полоуд͠ньныи сл͠нца ась , къ самомоу б͠оу єгоже ѿ д͠ше въꙁлюби приꙁвань быⷭ • и ꙁемльное оубо тѣло на ꙁемли , ꙁемльными и съроднымь ѻстави • д͠шею же къ самомоу истинномꙋ въꙁвыси се б͠оу достоинаа троудѡмь въспрїемле въꙁдаанїа • Воини же ненааанное видѣвше , свое растръѕаахоу риꙁы , и пръстїю главы посыпоующе , своего плакаахоу се ꙁапоустенїа • и бѣ слышати раꙁлиные гласы ѿ которагожде испоущаемы нарѡда , въсь аерны ѻглашающе въꙁдоухь • Въꙁъмше же воинꙿстьвнаа мнѡжьства тѣло , положише въ рацѣ юже самь оустрои ꙗкоже прѣжⷣе слово скаꙁа • падаахоу ꙋбо въса мнѡжьства на колѣноу • и ꙗко живоу томоу покланꙗахоу се и ракоу цѣловаахоу , б͠а по б͠ѕѣ того нарицающе и блⷣгтлꙗ и просвѣтителꙗ , ꙗко ѿ тъмы тѣхь къ истинномоу приведша свѣтꙋ , и въса ꙗже къ ъсти . ꙗко живоу по съмръти томꙋ ѿдаваахꙋ . Къ симь и пѣнеѕе исковавше , ꙗко на н͠бса въсходеща того въображаахоу , иꙁредноую и по съмръти къ нмоу покаꙁꙋюще любовь • Сицево житїе великааго ц͠ра . сицева исправлнїа дѡблꙗаго кѡнстантіна . Ѽ дроуѕи б͠жїи и с͠щеници , иже сщ͠еннѣи ѻдежⷣи н͠бснѣи славѣ вѣньць • с͠тое ъстнословїе . иꙁьбраннїи людїе истиннаго б͠жїаго слѡва , х͠а г͠а истиннаго ц͠ра • Сицеваа моужьства ѻ б͠ѕѣ и ѻ правѣи подвиѕавшаго се вѣрѣ • Сирыихь ꙁастоупника . пеалныиⷯ оутешителꙗ . вдовицамь кръмителꙗ • бл͠гоъстїа поборника . оуꙗснителꙗ истинѣ . иже ꙗкоже дроугыи веселеиль прьводрѣводѣлника хоудѡжьствьⷨ , въселѣнꙿскоую сѣнь съборноую г͠лю ц͠ркѡвь , бжⷭтвными оутврьдивы хоудѡжьствы . новыи єꙁдра • иже ꙗкоже ѻнь ветхыи ꙁавѣть до конце растлѣвї̀и оуꙗснивыи , сице и сь бжⷭтвное съмотренїе плътское въ вьсее въселные ꙋтврьди цр͠квахь . дроугыи павль , своими въселнноую оутврьждае писанми . моуител ниꙁлагае • вѣроу въꙁмагае • ц͠рквы оутвръжⷣае .

439r

єꙁыкы покарае • въселнноую съблюдае • идѡлы ниꙁлагае • бл͠гоъстїе насажⷣае • не живетꙿ бо на ꙁемли . на н͠бсехь въдварает се . съ аг͠глы ликьствоуеⷮ . съ архаг͠глы трьст͠го гласа въспѣваеть пѣнїе . оутроудих се плеты кѡнстантіноу вѣньць , и ѿ съврьшенаго далее ѿстою . вѣньць , єго же ѿц͠ь исплете , и с͠нь вѣна , и ст͠ыи д͠хь съврьши . Кто не въжделѣеть иже блⷣгтїю поьтеномоу . кто не прославить прославлннаго ѿ б͠а . кто ѿ древныхь ц͠реи таковѣи спⷣоби се славѣ . Кто таковою поътень быⷭ ъстїю . Которыи ц͠рь ꙁаконы бл͠гоъстивые тако и цѣломоудрїе ꙁавѣща ꙗкоже сь , ꙗко ѿ коньць въселные въсе даже до коньць е непоколѣблмѣ прѣбывати • которыи моужь пришъдь , ѻбыае варварꙿскые неоукротимые своими кроткыми оукроти ꙁаконы . Кто ꙁа въсѣхь ратоуе се , юже пае въсѣхь л͠кь добродѣтѣль покаꙁа , добродѣтѣлми ꙗкоже красными цвѣты въсѣхь ѻбьоуховае • Кто єꙁыкы иже въ тъмѣ и сѣни съмрьтнѣи по писанномоу рещи сѣдещее , къ свѣтоу бл͠гоъстїа притрьже • Кто бл͠гоъстїа ѻроужꙿми сице ѻградив се , въсе идолꙿскые раꙁⷣⷣроуши къꙁни • Которыи ц͠рь толико въꙁлюблнь быⷭ , ꙗко и по съмръти воинꙿство послоушно имѣти . и въсако мѣсто и страноу и градь , єлладоу же и варварꙿскоую бжⷭтвными исплънити ц͠рквами • ꙗкоже и на нмь испльнити се реⷱномоу . ꙗко ть рее и быше , ть повелѣ и съꙁдаше се • въꙁвесели се оубо въса ꙁемлꙗ . страны въсплескаше . варвари въ єдиного славословїа съгласїе съвькоупише се . цр͠квы на моуител въꙁъпише сїи на колесницаⷯ и сїи на конхь , мы же въ име г͠а б͠а нашего приꙁвахѡмь . тїи спети быше и падоше , мы же въстахѡмь и исправихѡм се . да въꙁвеселит се въселннаа въса ꙗже прѣжⷣе ѿ бл͠гоъстїа ꙁапоустѣвшїа , и да процвъвтеⷮ и ѻцъвтеⷮ ꙗко кринь . да оукрѣпет се роукы раслаблные и колѣна ѻслаблнаа да оутѣшет се . малодꙋшнїи мыслїю оукрѣпите се и не боите се • Се бѡ б͠ь нашь соудь въꙁдасть . сам прїиде и сп͠се нась . г͠ь б͠ь въсели правдоу и радованїе прⷣѣ въсѣми єꙁыкы • Сїа въса бл͠гаа кѡнстантінь въселнноую испльни • пѡдвигь добрыи подвиѕа се . теенїе скона . вѣроу съблюде • тѣмꙿ же и въ прѣмирные прѣсели се ины . въ горнїи ієрлⷭмь • въ сїѡнь горꙋ нб͠сноую • въ градь живаго б͠а • въ тъмы аг͠глꙿскыиⷯ съборь . въ цр͠кѡвь прьвѣньць написанныихь на н͠бсехь • въ ꙗже ко не видѣ и оухо не слыша и на срⷣце л͠коу не въꙁыдоше . ѿноудоу же и нась наꙁираеть . и съ нами невидимо трьжьствоуеть , и въсе иже ꙁде днⷭь съшъⷣшее се веселить • Сїи ти ѿ нась бл͠гоъстивѣишїи ц͠рю іѡанне шишмане любимыи дарь , иже на сїе нась поноудивыи слѡво • Се ти мнѡгожелателное скровище . не бо лъжныимь баснемь послѣдовавше , сїе съставихѡмь слово . нъ ѿ истинныиⷯ и нелъжныхь свѣдѣтели нелъстнаа иꙁьбрахѡмь раꙁꙋмѣнїа . ихꙿ же люботроудеи се ѻбрещеть въ бжⷭтвныхь писанїѡхь . боуди же и тебѣ подражателю быти бл͠гоъстивѣишомоу кѡнстантіноу • и съ нимь вѣныихь насладити се бл͠гь . ихꙿ же боуди въсѣмь намь полоуити блгⷣтїю и л͠колюбїемь г͠а нашего І͠ѵ Х͠а . съ нимꙿ же ѡ͠цоу коупно съ с͠тымь д͠хѡмь слава и дръжава . ъсть и покланꙗнїе въ бесконъные вѣкы вѣкѡмь АМИН 