Старобългарски речник
самъ
самъ
-сама
-само
местоим
прил
1. В съчет. с други местоимения за подчертаване и засилване на значението им:
a)
В
съчет. с лич. местоим. — самият аз, самият ти.
вдте рѫцѣ мо ноѕѣ мо. ѣко самъ аꙁъ есмъ
М
Лк 24.39А
аꙁъ есмъ съвѣдѣтельствѹѩ о мьнѣ самомъ
М
Йо 8.18
З
А
рѣшѧ же емѹ къто ес. да отъвѣтъ дамь посълавъшеꙇмъ нꙑ. ьто глеш о тебѣ самомь
З
Йо 1.22А
къ мнѣ самомѹ дша моѣ съмѩте сѩ
СП
41.7
нꙑнѣ же само тебѣ ꙁапрѣщаѭ трѧсавце
СЕ
45b 15
бже спе нашъ ... тꙑ самъ раба твоего сего. каѭща сѧ о свохъ прѣгрѣшеньхъ прꙇм
СЕ
75b 12
b)
В
съчет. с възвр.лич. местоим. — самият себе си
ьт отца матерь. ꙇ въꙁлюбш скрьнѣаго своего ѣко самъ сѧ
М
Мт 19.19
ЗI,
А, СК. Срв. Мт 22.39
М,
ЗI, А, СК;Лк 10.27
М,
З, А, СК;Мк 12.31
М
З
А
рѣшѧ же юде къ себѣ сам
М
Йо 7.35
З
рѣшѧ же емѹ фарсѣ. тꙑ о себѣ самъ съвѣдѣтельствѹеш
М
Йо 8.13
З
А
да наѹтъ кънѩѕѩ его ѣко самъ сѩ
СП
104.22
ꙇ подажд намъ съ любовьѭ слѹжт. самѣмъ себѣ. ꙇ съвръшт ꙁаконъ ха твоего. съ вꙿсѣмь дръꙁновенемь
СЕ
11а 18
помнамъ ѹбо с прсно словеса. стꙑхъ цѣлован грьдааго лобьꙁана. же къ себѣ самѣмъ
С
423.26
раꙁѹмѣхомъ нколже. мноꙁѣмъ пае ѹне естъ. обьштеват самѣмъ съ собоѭ. по скрьбѣн семь
ЗЛ
IIа 2—3
c)
В
съчет. с показ. местоим. — самият този, самата тази, самото това, самите тези
ѣко веле страхъ гнь. ꙇ велѣ слава его. ꙇ вꙿсѣ работънаа томѹ самомѹ работаѭтъ. оцю снѹ стѹмѹ
СЕ
55а 13
того самого ꙁведетъ. обѹна сътвортъ
С
411.26
се бо самъ тъ прдетъ
С
561.23
жвотворꙙшт кръстъ мѫштъ на себѣ. самъ тъ стꙑ еппъ отъдастъ дшѫ
С
537.23
стꙑ же анна аб ѹвѣдѣвъ само то отъ стааго дха. прꙁъва дꙿного обꙑꙿнѣ. слѹгѹѭштааго мѹ льва
С
558.4
се же аꙁъ от тоѧ самоѧ слꙑшахъ діаконсꙑ васлнꙑ
С
299.28
2. Вместо лич. местоим. — за изтъкване на лицето: аз, ти, той..
ꙇ тъ глаше мъ. нѣсте л нколже ьл. то сътвор давдъ егда трѣбова. ꙇ въꙁалъка самъ же бѣахѫ съ нмъ
М
Мк 2.25
З,
А.Срв. Лк 6.3
М,
З, А;Мт 12.3
М
З
ꙇ абе ѹбѣд ѹенкꙑ своѩ вънт въ корабь. ꙇ варт на ономъ полѹ къ вдъсадѣ. доньдеже самь отъпѹсттъ народꙑ
М
Мк 6.45
З
ꙇ остав намъ грѣхꙑ нашѧ. ꙇбо сам оставлѣемъ вьсѣкомѹ длъжьнкѹ нашемѹ
М
Лк 11.4
З
СК
тольм. ꙇюда не можаше его прѣдат. аште не бі самъ хотѣлъ. ꙇ того не можааше ꙁьрѣті. егоже хотѣаше прѣдаті
К
5а 4
ꙿто же глѭ о схъ. же положі прѣдъ мноѭ. велꙿм мнш сꙙ мьнѣ порѫгаѧ. нь велꙿм самъ бѫдеші порѫганъ
С
49.10
3.
В съчет. със същ. — за подчертаване: самият, точно назованият
самъ іс сърѣте ꙗ гл. радѹіта ва с
СК
Мт 28.9
днⷭ҇е самъ еръданъ вонѣетъ мастѭ. благоѫханъноѭ
СЕ
3b 7
се же дховъно сънѧте. вдѧще братрѣ. ꙇꙁвѣстьно нꙑ естъ. по бжѣмъ кънгамъ. не токꙿмо нбсънꙑмъ сламъ прт. нъ самого ба невдмо съ нам бꙑт. вь сь асъ
СЕ
95b 7—8
откѫдѹ же се ѹбо ꙗвѣ. да съкажетъ т самъ архагг҄елъ глагол҄ꙙ къ дѣвц
С
245.10
болѣꙁнь ... до самѣхъ ѹдовъ доходꙙшт. болѣꙁньно твортъ. мраꙁмꙑмъ ѹство
С
89.21
4.
Като прил.
a) Сам, без чужда намеса и помощ
бал ꙇсцѣл сѧ самъ
М
Лк 4.23А
амн амн глѭ тебѣ. егда бѣ юнъ. поѣсаше сѧ самъ. ꙇ хождѣаше ѣможе хотѣаше. егда же състарѣеш сѧ вьꙁдеждеш рѫцѣ твоі. ꙇ нъ тѧ поѣшетъ. ꙇ ведетъ. ѣможе не хоштеш
З
Йо 21.18А
сама свома рѫкама вьꙁемꙿш на рамо. въꙁлож на кола. на н҄хъже про же лежꙙште. на огн҄ь веꙁом бѣахѫ
С
96.5
прѣкръштааше врата сама сꙙ отврьꙁаахѫ
С
206.12
b) Сам, доброволно
ѡ дівънаѣ юдеса. пріемлетъ осѫжденье самъ
К
10b 32
прострѣ сꙙ самъ на дрѣво. прѣда сꙙ вонѹ пргвоꙁдт сꙙ
С
141.1
c) Единствен, сам, без друг
тꙑ же самъ ес. лѣта твоѣ сконьѣѭтъ сѩ
СП
101.28
тꙑ есі самъ ... бъ моі
СП
43.5
въ самомъ цвѣтѣ юност
ἐν αὐτῷ τῷ ἄνϑει τῆς νεότητος
В разцвета на младостта, в най–хубавите години на младостта
мѫж вь самомъ цвѣтѣ юност. о жтї небръгъше. пае родтел҄ь. пае ꙙдъ га вьꙁлюбьше
С
97.7
отъ самѣхъ пеленъ
ἐξ αὐτῶν τῶν σπαργάνων
От пелени, от най–ранно детство
даждъ м сего странꙿнааго. бѣжавъшааго отꙿ самѣхъ пеленъ вь егуптъ
С
455.4
самъ свомь лцемь
αὐτοπρόσωπον
Лично
же ... обѣштаватъ дѣвц самъ. свомъ лцемъ пршьств ꙗвт
С
248.23
самъ трет
Един с двама
дінъ же вьнде. а бꙑстъ вдѣт въ сковрадѣ самого третꙗ
С
158.1
свѧтт сѧ [свѧщат сѧ] самъ
ἁγιάζω ἐμαυτόν
Принеса се, принасям се в жертва
ꙇ ꙁа нѧ аꙁъ свштѫ сѧ самъ. да бѫдѫтъ т сштен вꙑстнѫ
М
Йо 17.19
СК
ꙁа не аꙁь свщаѭ сѧ самъ. да бѫдѫтъ т свщен вь стнѫ
А
Йо 17.19
тъжде самъ
ὁ αὐτός
Този същият
обратіте сръдца ваша къ ѧдомъ. ꙇ не съмѣжіте оъю вашею къ ꙇстꙇнѣ аште л есте тіжде самі. ꙇ ашютъ есте лѹъше младѣнецъ
К
1а 6
ѹстрот сѧ самъ
ἀντικαϑίστημι ἐμαυτόν
Подготвя се, приготвя се
любꙙ же жꙁнь съпаде сꙙ. беꙁаконꙿновавъ вътъште. а стражь гда вдѣ го ѹклон҄ьша сꙙ. въ бан҄ѫ текꙿша. вь мѣсто отъбѣгъшааго. самь сꙙ ѹстролъ. съвръгъ рꙁꙑ къ нагꙑмъ сꙙ прмѣс
С
93.19—20
М
З
А
СК
Б
ЗП
О
Е
СП
СЕ
СС
К
С
ЗЛ
Х
АН
Гр
ἀυτός
ἐμαυτοῦ
σεαυτοῦ
ἑαυτοῦ
ἀλλήλων
αὐτόματος
αὐτόμολος
ἐκεῖνος
ἑκών
Нвб
сам
ОА
ВА
АК
НТ
ЕтМл
БТР
АР
ДА
Срв
Самичко
м
ЛИ
СтИл,РЛФИ
Самото парче
МИ
ЙЗ,МИПан
Самото дърво
МИ
ЙЗ,МИПир